Historia
Wieś Żarczyn (niem. Gross Schönfeld) po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych już w 1180 roku. W średniowieczu stanowiła lenno rodu Greifenpfeil, z którego być może inicjatywy w czwartej ćwierci XIII wieku zbudowany został murowany kościół. W XVII lub XVIII wieku został on przekształcony za sprawą dobudowania (lub przebudowy) ceglanej wieży. Przekształcono też część otworów okiennych. Podczas II wojny światowej zabytek został uszkodzony, odbudowano go dopiero w latach 1978-1979.
Architektura
Kościół wzniesiono pośrodku wsi na lekko wyniesionym terenie, u zbiegu dwóch głównych dróg łączących się w osadzie, która pierwotnie prawdopodobnie miała formę owalnicy. Uzyskał prostą formę budowli salowej, na planie prostokąta o długości 29,1 metrów i szerokości 11,9 metrów. Zbudowano go ze starannie ociosanej kostki granitowej ułożonej w regularne warstwy. Grubość murów wynosiła około 1,2 metra, a w części zachodniej aż 2,2 metra, co wskazywałoby, iż istniała tam już w średniowieczu wieża (być może drewniana albo szkieletowa), lub była ona planowana.
Elewacje zewnętrzne kościoła były gładkie, pozbawione przypór, posadowione na cokole. Skromna dekoracja ograniczała się do profilowanego gzymsu pod którym przebiegał dwuwarstwowy, tynkowany fryz. Stromy dwuspadowy dach oparto na trójkątnym, wschodnim szczycie, który był najozdobniejszą częścią budowli, choć utworzony został z mniej starannie uformowanej i kładzionej kostki (być może przeznaczony był do otynkowania). Zdobienie szczytu utworzono w postaci układu trzech wysokich blend ostrołukowych, dwóch blend okrągłych wraz z centralnym, również okrągłym otworem okiennym, oraz dwóch małych płycin po bokach.
Główne wejście do świątyni znalazło się po zachodniej stronie. Pierwotnie istniały jeszcze trzy portale wejściowe: północny i dwa południowe. Portal zachodni, uskokowy, ostrołuczny, prowadził do kruchty na rzucie prostokąta, połączonej z nawą oraz ze schodami w grubości masywnego muru południowego. Oświetlenie nawy zapewniały wąskie i wysoko przebite okna ostrołuczne, z których najdłuższe stanowiły triadę w elewacji wschodniej. Wszystkie zostały obustronnie rozglifione.
Stan obecny
Kościół obecny wygląd zawdzięcza odbudowie i częściowej regotyzacji z drugiej połowy XX wieku, w trakcie której przywrócono gotycką formę oknom przy wieży w ścianach północnej i południowej. Ponadto w stanie bliskim oryginalnemu zachowała się elewacja wschodnia korpusu, natomiast ceglana wieża jest dodatkiem nowożytnym. Utracony został tynkowany fryz, a gzyms obecnie utworzony jest z cegły. Z portali funkcjonuje zachodni i jeden południowy, pozostałe zamurowano, ale są nadal widoczne. Na jednym z portali południowych widoczny jest popularny na Pomorzu motyw szachownicy. Kolejna szachownica przetrwała na południowo – wschodnim narożniku budowli. Wewnątrz przestrzeń podwieżowej kruchty podzielona została wtórnie ściankami działowymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny p.w. Stanisława BM, B.Szerniewicz, nr 7823, Żarczyn 1997.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.