Historia
Kościół w Witkowie (Wittgendorf) zbudowany został około przełomu XIII i XIV wieku. Po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1350 roku, kiedy to znajdował się pod patronatem miejscowych właścicieli ziemskich z rodu Niecker. Od 1447 roku wieś i kościół przejęli Warnsdorfowie, a następnie rodziny Schönaich i Dochna. W 1521 roku kościół przeszedł pierwszą większą przebudowę, w trakcie której obniżono pozorne sklepienie prezbiterium i powiększono okna w stylistyce późnogotyckiej. W okresie reformacji budynek użytkowany był przez protestantów, za których do korpusu dostawiono niewielką kaplicę, a wewnątrz zamalowano średniowieczne polichromie. Po wojnie trzydziestoletniej kościół powrócił w ręce katolików. W XVIII wieku został ponownie przebudowany, co spowodowało zmianę formy części otworów okiennych oraz zamurowanie okna wschodniego. Opuszczony w 1945 roku, kościół został wyremontowany w latach 1989-1993.
Architektura
Kościół usytuowany został po północnej stronie wiejskiej drogi i płynącego wzdłuż niej strumienia Brzeźniczanka. W odległości około trzystu metrów od niego po stronie wschodniej w XIV wieku wzniesiona została rycerska wieża mieszkalna wraz z okolicznymi zabudowaniami gospodarczymi. Przykościelny teren tradycyjnie był odgrodzony od pozostałych zabudowań wsi, od czasu późnego średniowiecza za pomocą kamiennego muru z furtą o ostrołucznym przejeździe bramnym.
Kościół wzniesiony został z kamienia polnego i rudy darniowej, łączonymi wapienną zaprawą. Uzyskał formę zwartej budowli salowej, nakrytej wysokim dachem dwuspadowym nad całym korpusem, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Od zachodu przy korpusie usytuowana została nieco węższa, kwadratowa w planie wieża, natomiast przy wschodniej części ściany północnej zakrystia, obniżona w stosunku do nawy o dwa stopnie.
Wejście do kościoła wiodło wyłącznie od południa (od strony przecinającego wieś traktu), przez dwa wczesnogotyckie, kamienne portale – jeden w części nawowej, drugi w prezbiterialnej. Portal prezbiterialny, wąski i wysoki, zamknięto profilowaną, ostrołuczną archiwoltą i wyposażono w tympanon z płaskorzeźbioną sceną ukrzyżowania. Dużo prostszy portal w nawie zamknięto ostrołucznie, ale klińcom obramienia nie nadano żadnych zdobień.
Okna kościoła pierwotnie były ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione. Tradycyjnie dla okresu średniowiecza elewacja północna korpusu nie została wyposażona w żaden otwór (co mogło być spowodowane względami praktycznymi, gdyż od północy dostawała się najmniejsza ilość światła, lub przesądami, które północ utożsamiały z siłami zła). W wieży oprócz dwudzielnych przeźroczy na najwyższej kondygnacji z dzwonami, zastosowano jedynie szczelinowe otwory doświetlające.
Stan obecny
Kościół może się obecnie poszczycić zachowaną gotycką bryłą i kilkoma ciekawymi detalami architektonicznymi. W elewacji południowej znajdują się dwa wczesnogotyckie kamienne portale, w tym jeden z płaskorzeźbionym tympanonem. Spośród okien korpusu zachowało się gotyckie okno wschodnie, obecnie zamurowane. Przekształcone zostały okna południowe i okno zachodnie w przyziemiu wieży. Wnętrze praktycznie w całości posiada wystrój nowożytny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół Matki Boskiej Rokitniańskiej i św. Michała, J.Muszyński, nr 5310, Witków 1999.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, red. S.Brzezicki, C.Nielsen, Warszawa 2006.