Historia
Grobowce wietrzychowickie wzniesione zostały przez plemiona pasterzy i rolników zamieszkujących okoliczne tereny około 3500 roku p.n.e. Ich budowniczowie należeli do kultury pucharów lejkowatych, ukształtowanej w związku z porzuceniem łowieckiego trybu życia na rzecz osiadłego, rolniczego. Wytworzyli oni system wierzeń religijnych, którego przejawem było wznoszenie potężnych budowli kamienno-ziemnych.
Neolityczne, megalityczne grobowce prawdopodobnie były miejscami wiecznego spoczynku wodzów, lokalnych władców, kapłanów lub starszyzny plemiennej. W ich pobliżu organizowano uroczystości ku czci zmarłego, dlatego możliwe, iż były one również miejscem obrzędów kultowych, dokonywanych z udziałem całej społeczności. Jako, iż grobowce stanowiły wyróżniający się element w przestrzeni zamieszkanej i zagospodarowywanej przez rolników, mogły też dla wspólnot neolitycznych służyć jako widoczny symbol własności konkretnego obszaru. Ponadto leżąc przy szlakach komunikacyjnych, być może odgrywały rolę swoistych drogowskazów.
Megality wznoszone były przez ponad tysiąc lat, aż do połowy III tysiąclecia p.n.e., kiedy to ich budowa została nagle przerwana. Przypuszczalnie był to efekt najazdu na ziemie rolników plemion koczowniczych, zajmujących się głównie pasterką i wojną. Wraz z przybyszami zapewne pojawiły się nowe wierzenia, które wyparły starą tradycję budowlaną.
Zagłada megalitycznych grobowców na terenie Polski nastąpiła w drugiej połowie XIX wieku. Nastąpił wówczas szybki rozwój gospodarczy, w trakcie którego kamienie z grobowców służyły do budowy dróg, domów i zabudowań gospodarczych. Po usunięciu kamiennej obstawy nasypy były niwelowane, często stając się polami uprawnymi. Oszczędzane były jedynie grobowce znajdujące się na terenach lasów.
Architektura
Grobowce utworzono w formie nasypów o kształcie wydłużonych trójkątów, długości od kilkunastu do kilkudziesięcioleciu metrów, choć największe dochodziły do 100 – 115 metrów długości. Najwyższe nasypy, sięgające do około 5 metrów wysokości, znajdowały się w częściach czołowych grobowców, zlokalizowanych od południowego – wschodu, następnie wyraźnie obniżały się i zwężały w charakterystyczne „ogony” o około 1 metrowych szerokościach i pół metrowych wysokościach (wyjątkowo w jednym przypadku boki ogona po osiągnięciu 2 metrów odległości między sobą pozostawiono aż do końca równoległe, nie zwężające się). Wzdłuż krawędzi grobowce okładano większymi głazami i mniejszymi kamieniami, których masa w partii szczytowej sięgała 7-10 ton. W miarę zwężania się grobowca kamienie były coraz mniejsze. Wielkie znajdowały się z czoła grobowców, mniejsze wzdłuż „ogona”, czasem zakończonego jednym większym głazem. Przerwy między kamieniami czasem uszczelniano gliną, wszystko to by zapobiec rozpraszaniu nasypy.
W partiach czołowych budowli tworzono przerwy w obstawie kamiennej. Były to zapewne wejścia do drewnianych korytarzy lub pomieszczeń przeznaczonych do odprawiania obrzędów pogrzebowych. Zmarłych składano w kamiennych komorach, przeważnie prostokątnych, długości 2-3 metrów i szerokości 1-1,5 metra, wykonanych z kilkunastu głazów przykrytych kamiennymi płytami i warstwą ziemi oraz drobniejszych kamieni. Do wzniesienia jednego grobowca zużywano przeciętnie około 150 m3 kamieni i około 1000 m3 ziemi. Transport budulca, z uwagi na rozmiar i znaczny ciężar kamiennych bloków, odbywał się zapewne z pomocą wołów. Wietrzychowickie grobowce ułożono wachlarzowato względem siebie, w ten sposób, że ich końce skupiono a partie czołowe oddalono od siebie.
W grobach pochowani byli wyłącznie mężczyźni, umieszczani w najwyższych częściach czołowych. Badania wykazały, że były to pochówki pojedyncze, jakkolwiek występowały przypadki znalezienia jednocześnie dwóch mężczyzn pochowanych w tym samym czasie. Zmarłych układano w pozycji wyprostowanej, na wznak, przy czym głowy nieboszczyków skierowane były do czoła grobowca. Skromne wyposażenie grobowe z reguły ograniczało się tylko do jednego narzędzia krzemiennego, części naczynia bądź bryły wapiennej, co wskazywałoby na jego symboliczny charakter. W grobowcach umieszczano także naczynia i łyżki gliniane, zabytki z krzemienia, w tym groty do strzał, siekiery oraz topory bojowe.
Stan obecny
Grobowce kujawskie są najstarszymi zabytkami architektury w Polsce. Do dzisiaj w rezerwacie archeologicznym w Wietrzychowicach znajduje się pięć budowli megalitycznych. Nasypy ziemne które przed wykopaliskami miały podobno od 80 cm do 1 metra wysokości, po odtworzeniu osiągają ponad 2 metrów. Grobowce znajdują się około 500 metrów od drogi. W celu ich ochrony w 2006 roku powołany został Park Kulturowy, do którego prowadzi oznakowana ścieżka mijająca śródleśne bagna i torfowiska.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Myrta A., Sukniewicz D., W krainie polskich piramid. Park Kulturowy Wietrzychowice, Izbica Kujawska 2008.
Papiernik P., Płaza D.K., Park kulturowy Wietrzychowice na europejskim szlaku megalitów, Łódź 2017.