Historia
W przekazach pisemnych wieś Wapnica (niem. Ravenstein) po raz pierwszy odnotowana została w 1295 roku. Przypuszczalnie w tym też okresie zbudowany został miejscowy kościół parafialny, choć końcowe prace przy jego wieży mogły być prowadzone już w XIV stuleciu. Budynek w dokumentach wspomniany został dopiero w 1492 roku. W XVI wieku przeszedł na własność wspólnoty protestanckiej. Prace remontowe i modernizacyjne prowadzono między innymi pod koniec XIX wieku. W 1945 roku zabytkowa budowla uległa zniszczeniu na skutek ostrzału artyleryjskiego. Odbudowano ją dopiero w latach 1980-1983, ponownie jako świątynię katolicką.
Architektura
Kościół zbudowany został mniej więcej w środkowej części wsi, przy szlaku przebiegającym ze Stargardu na zachodzie, poprzez przesmyk pomiędzy dwoma jeziorami po wschodniej stronie osady i dalej do Recza. Budynek wzniesiony został na terenie przeznaczonym na cmentarz, zapewne już w średniowieczu ogrodzonym w celu odizolowania od zabudowy mieszkalno – gospodarczej i ochrony przed zwierzętami. Bryła kościoła została zorientowana względem stron świata.
Kościół utworzono z prostokątnej w planie nawy o wymiarach 24,3 x 13 metrów i nieco węższej czworobocznej wieży po stronie zachodniej, wielkości 8,7 x 11 metrów. Świątynia nie posiadała więc wyodrębnionego architektonicznie prezbiterium, a jego zamknięte ścianą prostą wnętrze było salowe. Mury obwodowe korpusu kościoła uzyskały znaczną grubość, w przyziemiu dochodzącą do 1,5 metra szerokości. Opięto je niskim, sfazowanym cokołem, utworzonym z opracowanego kamienia polnego łączonego wapienną zaprawą. Również wyższe partie wzniesiono od strony lica z równych warstw granitowej kostki. W wieży układ warstwowy zachowany został jedynie w najniższej części, natomiast wyżej gorzej opracowane kamienie układano z większą dowolnością. Murowana część wieży w średniowieczu zapewne nie była zbyt wysoka i nie przekraczała poziomu kalenicy dachu korpusu, choć mogła być podwyższona konstrukcją szachulcową.
Wnętrze kościoła pierwotnie oświetlały wąskie, obustronnie rozglifione okna z lancetowatymi zamknięciami. Najwyższe umieszczono tradycyjnie w ścianie wschodniej, skąd triada ze środkowym oknem nieco wyższym od dwóch bocznych oświetlała ołtarz główny. Ponad wschodnimi oknami na zewnętrznej elewacji umieszczono trzy podłużne, wchodzące w szczyt blendy, tak że całość tworzyła układ piramidalny. Ściana północna korpusu kościoła pierwotnie mogła być pozbawiona otworów, ze względu na utrzymujący się w średniowieczu przesąd kojarzący północ z siłami zła, lub ze względu na praktyczne podejście do kwestii ciepła i przeciągów.
Do kościoła prowadziły dwa portale, co ciekawe oba umieszczone w ścianie południowej. Ważniejszy, dwuuskokowy osadzono w zachodniej części elewacji południowej, nieco skromniejszy jednouskokowy mniej więcej w środkowej części elewacji. Nad obydwoma umieszczono duże koliste blendy, być może nawiązujące do pereł lub drogocennych kamieni tworzących według Biblii fundamenty niebiańskiej Jerozolimy, albo będącymi zredukowaną wersją okazalszych okulusów i rozet z kościołów miejskich. Trzecie wejście wiodło do wieży od zachodu, ale co nietypowe jej przyziemie nie zostało skomunikowane z nawą. Wnętrze korpusu kościoła w średniowieczu musiało być przykryte otwartą więźbą dachową lub drewnianą kolebką, ze względu na bardzo wysokie okna wschodnie.
Stan obecny
Kościół zachował się do dnia dzisiejszego w dobrym stanie. Jego wieża w górnej partii nawiązuje do części średniowiecznej, ale jest konstrukcją współczesną z czasu powojennej odbudowy. Współczesna jest również bezstylowa zakrystia po stronie północnej. Spośród pierwotnych detali architektonicznych najbardziej uwagę przykuwa elewacja wschodnia z trzema lancetowatymi oknami i trzema blendami. Oryginale są również dwa portale południowe wraz z kolistymi blendami powyżej. Niestety okna południowe uległy wtórnie znacznemu poszerzeniu. Wnętrze nie posiada widocznych pierwotnych elementów, choć jeszcze na początku XX wieku miała się w nim znajdować późnogotycka ambona ze spiralnymi kolumnami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, rzymsko-katolicki kościół parafialny p.w. św. Jana Kantego, C.Nowakowski, nr 6720, Wapnica 1999.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Satzig, Stettin 1908.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.