Historia
Zamek zaczęto wznosić na początku XIV wieku z fundacji biskupa chełmińskiego Hermanna von Prizna, a ukończono przed 1321 rokiem. Podczas wielkiej wojny polsko-krzyżackiej z lat 1409-1411 mieszkańcy Wąbrzeźna walczyli po stronie zakonu krzyżackiego pod chorągwią biskupstwa chełmińskiego. Mimo to po bitwie grunwaldzkiej zamek prawdopodobnie nie ucierpiał ze strony wojsk polskich. W 1454 roku, na początku wojny trzynastoletniej, warownia została zdobyta i obsadzona polską załogą, lecz dziesięć lat później zaciężni krzyżaccy pod wodzą Bernarda Szumborskiego odzyskali ją, a następnie spalili. Po zniszczeniach wojennych z lat 1454-1466 został odbudowany i nadal pełnił funkcję siedziby biskupiej. W latach 1611-1613 w okresie rządów biskupa Macieja Konopackiego, nastąpiła barokowa rozbudowa zamku. Kres jego świetności przyniósł pożar wzniecony przez Szwedów w 1655 roku. Po 1792 roku zrujnowane i opuszczone zabudowania zaczęto rozbierać.
Architektura
Zamek stał na sztucznie podwyższonym krańcu półwyspu otoczonego wodami jeziora. Zbudowany był z cegły na kamiennej podmurówce. Składał się z trapezoidalnego w narysie, ufortyfikowanego przedzamcza o długości około 120 metrów i oddzielonego od niego fosą zamku właściwego na planie kwadratu o rozmiarach 36×37 metrów. Wjazd w obręb przedzamcza prowadził przez bramę znajdującą się w kurtynie północno – wschodniej, poprzedzoną fosą. Odcinek ten chroniony był dodatkowo przez dwie narożne baszty. Na przedzamczu przy murach kurtynowych stały budynki gospodarcze. Obiekty murowane znajdowały się przy kurtynie północnej i południowej, duży budynek północny zapewne był stajnią. Dziedziniec przedzamcza był częściowo brukowany, gdyż odkryto pozostałości nawierzchni z otoczaków.
Zamek górny nawiązywał do wczesnych regularnych budowli krzyżackich, lecz składał się tylko z trzech skrzydeł otaczających niewielki dziedziniec. Od północnego wschodu mieściła się wysoka, oktagonalna wieża, flankująca położoną od północy bramę wjazdową. Skrzydła domu zamkowego były dwukondygnacyjne i jednotraktowe, a ich przyziemia miały zapewne funkcje gospodarcze. Podpiwniczone było jedynie główne skrzydło południowo – wschodnie. Jego wnętrze podzielone było na trzy pomieszczenia o podobnej wielkości. Na piętrze znajdowała się zaczynając od wschodu kaplica, dalej ogrzewany piecem akumulacyjnym refektarz i komnata. Skrzydło południowo – zachodnie nie posiadało piwnic, lecz było lekko zagłębione w gruncie. Na jego piętrze znajdowała się sień z latryną i jedno pomieszczenie. Kolejna komnata mieściła się na zachodnim krańcu skrzydła południowo – zachodniego. Pozostałe pomieszczenia piętra tego skrzydła pełniły zapewne funkcje magazynowe, gdyż nie są wymieniane w nowożytnych lustracjach. Ponad mieszkalnym piętrem znajdowały się ganki obronne. Krużganek znajdował się jedynie przy skrzydle głównym, a na jego piętro prowadziły murowane i sklepione schody przylegające do wieży głównej. Także z krużganków prowadziło wejście do wieży, dlatego nie miała ona funkcji typowego, trudno dostępnego bergfriedu. Zamek górny otaczał zewnętrzny obwód murów, tworzący parcham o szerokości 16 metrów od południowego – wschodu i północnego – wschodu oraz dwukrotnie węższy z pozostałych stron. Ponadto od przedzamcza oddzielała go fosa o głębokości 4-5 metrów. Ponad nią przerzucono most na ceglanych filarach.
Stan obecny
Zamek nie przetrwał do czasów współczesnych, zachowały się jedynie dolne fragmenty murów obwodowych i wieży (do maksymalnie 2 metrów wysokości), w tym piwnica z fragmentami sklepienia. Czytelne są także relikty fosy zamkowej. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Wasik B., Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej od XIII do XV wieku, Toruń 2016.