Historia
Między 1334 a 1340 rokiem komornik biskupi Heinrich von Luther przekazał niejakiemu Thaysotowi przywilej lokacyjny wsi Unikowo (Glockstein). Kościół farny miał w niej według tego aktu zostać uposażony czterema wolnymi włókami ziemi. W 1357 roku przywilej lokacyjny odnowiono, natomiast budowę murowanego kościoła św. Jana rozpoczęto zapewne po okrzepnięciu tejże lokacji, około początku XV wieku. W drugiej połowie XV wieku, być może dopiero po zakończeniu wojny trzynastoletniej, wymurowano górną część wieży (pierwotnie być może drewnianą) oraz dobudowano kruchtę. Kościół został odnawiany w 1850 roku, wtedy też zrekonstruowano szczyty wieży.
Architektura
Kościół został wzniesiony z cegły w wątku gotyckim na cokole kamiennym, jako budowla orientowana względem stron świata. Utworzony został z pojedynczej nawy na planie prostokąta o wymiarach 24,8 x 13,1 metrów, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium. Do salowej nawy dobudowano od północy zakrystię, umieszczoną blisko ściany wschodniej ale z nią nie zlicowaną, a od południa dostawiono nie przewiązaną ze ścianami korpusu kruchtę. Po stronie zachodniej zbudowano czworoboczną w planie, trzypiętrową wieżę o wymiarach 6,8 x 8,1 metra.
Korpus kościoła wzmocniony został jedynie dwoma przyporami, rozstawionymi pod skosem przy wschodnich narożnikach (nie mogły one być planowane do utrzymywania sklepienia). Oświetlenie zapewniały cztery okna południowe, dwa północne i jedno wschodnie na osi. To ostatnie lekko wcięto w tynkowany fryz poprowadzony pod szczytem i okapem dachu przy elewacjach wzdłużnych. Dwuspadowy dach od wschodu oparto na okazałym szczycie schodkowym o siedmiu osiach. Wertykalnie rozdzieliły go ciągłe blendy o ostrołucznych zamknięciach, oddzielone od siebie trójkątnymi w przekroju lizenami przechodzącymi w sterczyny. Wykończenie stopni zapewniły krótkie odcinki tynkowanych fryzów oraz pojedyncze ozdobne merlony. Mniejszym szczytem trójosiowym, schodkowym zakończona została zakrystia.
Elewacje wieży na pierwszym i drugim piętrze zostały ozdobione szerokimi, tynkowanymi, ostrołukowymi blendami, dwoma na każdym z nich z każdej wolnej strony. Horyzontalnie blendy rozdzielił tynkowany fryz, a wertykalnie pas zamknięty łukiem odcinkowym. Trzecie piętro wieży, wybudowane z innych cegieł, wyposażono w dwa profilowane przeźrocza z każdej strony, powyżej których poprowadzono zdwojony fryz zębaty, zakończony tuż przed narożnikami.
Ze skromnymi elewacjami korpusu kontrastowały ściany małej ale stosunkowo bogato zdobionej kruchty południowej, z każdej strony udekorowanej ostrołucznie zamkniętymi blendami. Schodkowy szczyt kruchty podzielono na trzy osie wyznaczone przez trzy ostrołuczne blendy rozmieszczone w układzie piramidalnym. Podobnie jak w głównym szczycie horyzontalny akcent utworzyły tynkowane fryzy. Boczne stopnie szczytu zwieńczone zostały dwoma, a środkowy stopień trzema sterczynami.
Stan obecny
Kościół poszczycić się dziś może w pełni zachowanym średniowiecznym układem przestrzennym i niewielką ilością modyfikacji nowożytnych. Nieco tylko powiększone zostały okna korpusu (dwa zamurowano), a szczyty wieży odnowione. Zabytek prezentuje cechy rozwiniętego warmińskiego, gotyckiego kościoła wiejskiego o efektownej architekturze uzyskanej bardzo prostymi środkami, prawdopodobnie wzorowanego na farze w Sątopach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Kościoły i kaplice archidiecezji warmińskiej, tom 1, red. B.Magdziarz, Olsztyn 1999.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.