Historia
Kościół w Uniejowie funkcjonował co najmniej od 1170 roku, kiedy to odbyła się w nim konsekracja biskupa płockiego Lupusa przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Piotra. W 1326 roku Uniejów wybrano na miejsce pierwszego synodu prowincjonalnego i choć zniszczony został przez krzyżaków w 1331 i 1339 roku, to od tego czasu nazywany był miastem (oppidium). Wzrost znaczenia Uniejowa oraz odbudowa po zniszczeniach wojennych zapewne wpłynęły na decyzję o budowie nowego, gotyckiego kościoła pod koniec pierwszej połowy XIV wieku, za arcybiskupa Jarosława Bogori Skotnickiego. Jego konsekracja miała miejsce w 1365 roku.
W 1462 roku kapituła gnieźnieńska przekazała 30 grzywien na odbudowę zniszczonego w pożarze trzy lata wcześniej kościoła uniejowskiego. W trakcie tych prac przedłużono nawę po stronie zachodniej, a być może w kolejnym stuleciu wzniesiono kaplicę NMP, ufundowaną przez mieszczan uniejowskich.
W 1649 roku podwyższono mury nawy kościoła i przekształcono sklepienia, dobudowano też kaplicę św. Jana (obecnie św. Krzyża), natomiast w latach 1666 – 1668 kustosz uniejowski, ksiądz Boleszczyński, ufundował kaplicę błogosławionego Bogumiła, gdzie spoczęły relikwie pustelnika. Kolejny nowożytny remont miał miejsce w 1876, kiedy to zmieniono kształt większości otworów okiennych. W 1939 roku podczas działań wojennych kolegiata uległa poważnym zniszczeniom. Odbudowę przeprowadzono w latach 1945 – 1946.
Architektura
Kościół usytuowano w centrum Uniejowa, na ogrodzonej działce, położonej przy północno – zachodnim narożniku rynku. Zbudowany został w stylu gotyckim z cegieł o układzie polskim, jako budowla jednonawowa z wydzielonym węższym prezbiterium o wielobocznym zamknięciu na wschodzie. Początkowo trójprzęsłowa nawa, w XV wieku przedłużona została ku zachodowi o dwa dodatkowe przęsła.
Ściany wszystkich elewacji kościoła wzmocniono trójskokowymi przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem, przy czym w narożniku północno – wschodnim nawy przyporę zastąpiła okrągła wieżyczka komunikacyjna. Pomiędzy przyporami przepruto pierwotnie ostrołukowe okna. Wewnątrz sklepienie krzyżowo-żebrowe i sześciodzielne nad wschodnim zamknięciem otrzymało jedynie prezbiterium. Nawa pomimo posiadania przypór przykryta została jedynie drewnianym stropem.
Stan obecny
Kościół zachował gotycką bryłę z nawą, prezbiterium i kaplicą południową, ale średniowieczny układ przestrzenny zatarty został aż pięcioma nowożytnymi aneksami (kaplicami, kruchtą i zakrystią). Dwa z nich zasłaniają pierwotne mury nawy od strony północnej, jeden od północy prezbiterium, jeden znajduje się między przyporami po wschodniej stronie prezbiterium, a jedna po południowej stronie nawy. Niestety, co więcej mury zostały podwyższone, większość okien przekształcono (widoczne są ślady po zamurowanych pierwotnych otworach), zmodernizowano szczyty, a w nawie założono nowożytne sklepienie. Oryginalny wąski otwór zachował się w elewacji zachodniej i dwa w wieżyczce schodowej. Na elewacji zewnętrznej prezbiterium znajdują się dwie blendy (zakryte dachem zakrystii), zaś w kruchcie gotycki portal.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.