Historia
Miasto Tuczno lokowane zostało w 1333 roku przez Stanisława i Krzysztofa Wedlów, choć pierwsza wzmianka o osadzie pojawiła się już w 1296 roku. Najpewniej wówczas wybudowany został pierwszy kościół, poświadczony w 1349 roku, kiedy to odnotowana została miejscowa parafia, należąca do znaczniejszych ośrodków diecezji poznańskiej. Plebani oraz liczni altarzyści z Tuczna wzmiankowani byli w dokumentach przez cały XV i XVI wiek, z przerwą w latach 1525 – 1598, gdy świątynia znajdowała się w gestii protestantów. Średniowieczne altarie fundowane były przez Arnolda Golcza w 1395 roku, Wedlów w 1475 roku oraz z donacji Kienów z Rusinowa i rady miejskiej w 1498 roku.
Późnogotycki, murowany kościół według nowożytnej literatury, opierającej się na zaginionych dokumentach, zbudować miał w 1522 roku Mateusz Wedel, natomiast po pożarze z 1581 roku odbudowę sfinansować miał Stanisław Wedel. Choć wydaje się to prawdopodobne, to pewna jest jedynie budowa murowanego kościoła w okresie późnego gotyku.
W 1622 roku biskup poznański Andrzej Opaleński dokonał ponownej konsekracji kościoła, być może w związku z odbudową po bliżej nieznanych zniszczeniach. Już jednak w 1636 roku miała zawalić się wieża, której odbudowy podjął się w 1640 roku Krzysztof Wedel-Tuczyński. Sześć lat później zakończono prace przy kruchcie, zaś ponownego poświęcenia świątyni wraz z jej czterema ołtarzami dokonał w 1660 roku biskup poznański Wojciech Tolibowski. Kolejne zniszczenia spowodowane pożarem odnotowano w 1834 roku. Naprawy trwały do 1842 roku, a ostatnie poważniejsze prace budowlane prowadzono po 1945 roku.
Architektura
Kościół usytuowano w południowo – zachodniej części miasta, położonego w strategicznie ważnym miejscu na przesmyku między trzema jeziorami, po północnej stronie zamku. W okresie późnogotyckim kościół uzyskał formę trójnawowej, pięcioprzęsłowej hali, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, z zamknięciem na wschodzie pięcioma bokami dwunastoboku. Po stronie zachodniej dostawiono wieżę na rzucie kwadratu.
Zewnętrzne elewacje korpusu kościoła opięte zostały w całości przyporami. Te w zachodniej partii korpusu utworzono smuklejsze, dwuuskokowe przy dłuższych bokach budowli, natomiast masywniejsze przystawiono do narożników wschodniego wieloboku. Dolna część ścian korpusu wraz z przyporami ujęta została wydatnym pogrubieniem, zwieńczonym rozbudowanym gzymsem. Okna i blendy w części zachodniej korpusu ujęto sfazowanym profilowaniem. Całość bryły korpusu przykryto dwuspadowym dachem.
Wnętrze korpusu na nawy podzieliły cztery pary ośmiobocznych filarów, tworzące w nawie głównej przęsła zbliżone do kwadratów, a w nawach bocznych przęsła o formie wydłużonych zgodnie z osią budowli prostokątów. Jedynie wschodnie zakończenia naw bocznych założono na rzutach nieregularnych czworoboków. Wnętrze w całości przykryto sklepieniem gwiaździstym czteroramiennym, z żebrem przewodnim i żebrami diagonalnymi rozdwojonymi przy nasadzie. Przesklepienie skrajnych przęseł naw bocznych oparto na rysunku nieregularnej, trójramiennej gwiazdy nałożonej na motyw trójpromienny. Osadzone na cokołach filary, ujęte u góry przez dwie ceglane opaski, połączono w ostrołukowe arkady międzynawowe o profilowanych sfazowaniami archiwoltach. Na wschodnim i zachodnim skraju korpusu łuki arkad oparto na dostawionych do murów obwodowych półfilarach, zaś zawieszone po obu stronach filarów wiązki żeber sklepiennych wsparto na kilkustopniowych, prostych wspornikach.
Wewnętrzne elewacje kościoła uzyskały układ dwukondygnacyjny. Dolna strefa o charakterze masywnej ściany, w której wycięto duże, zamknięte odcinkowo wnęki, skontrastowana została z nieco cofniętą górna partią, opierającą się dołem na ukośnej odsadzce, która utworzyła też podstawę dla pięciodzielnych wiązek służek, przechodzących górą płynnie w żebra sklepień naw bocznych (co ciekawe niektóre służki rozminęły się z żebrami i nie zostały wykorzystane). Lico górnej kondygnacji przeprute zostało dużymi, ostrołukowymi oknami osadzonymi w glifach o sfazowanych profilach.
Stan obecny
Kościół posiada dziś późnogotycki korpus oraz nowożytną wieżę na miejscu późnośredniowiecznej i dwa nowożytne aneksy z XVII wieku: zakrystię i kruchtę. Po 1945 roku przemurowano i pogrubiono przypory oraz cokół, nowożytny jest również umieszczony na wszystkich elewacjach kościoła bardzo wydatny gzyms z motywem ząbkowania. Wewnątrz zachowało się kilka ciekawych, oryginalnych elementów, takich jak rzadko spotykany w kościołach farnych podział ścian odsadzką na dwie kondygnacje i ich precyzyjne rozczłonkowanie służkami oraz wnękami. Warto zwrócić uwagę na niewykorzystane z nieznanych przyczyn służki we wschodnim zamknięciu nawy głównej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Adamski J., Hale z poligonalnym chórem zintegrowanym w architekturze gotyckiej na terenie Polski, Kraków 2010.
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.