Historia
Wzgórze zamkowe zasiedlone zostało około XI-XII wieku, początkowo być może jedynie okresowo. Z czasem na miejscu późniejszego zamku zbudowano drewniano – ziemny gródek, funkcjonujący jeszcze w pierwszej połowie XIII wieku. Uległ on zniszczeniu na skutek pożaru, co mogło nastąpić w trakcie najazdu mongolskiego z 1241 roku. Nazwę zamku Tropszyn wymienił po raz pierwszy dokument z 1390 roku, wspominający jego właściciela Chebdę z Tropsztyna („Ebde de Tropstein”). Jednak murowany zamek powstał najpóźniej już na przełomie XIII i XIV wieku. Przypuszczalnie jego fundatorem był Gniewomir lub jego ojciec Zbrosław, ówcześni dziedzice wsi Tropie.
Prawdopodbnie w XIV wieku południowa część zamku uległa zniszczeniu na skutek obsunięcia skalnego klifu. Odbudowę przeprowadzili dziedzice wsi Tropie, być może Andrzej Chebda herbu Starykoń, który wszedł w posiadanie zamku w ostatniej ćwierci XIV wieku (wzmiankowany w dokumencie z 1390 roku). Prace budowlane kontynuować miała żona Andrzeja w pierwszej połowie XV wieku, z inicjatywy której mogło zostać wzniesione skrzydło gospodarcze z kuchnią. Wzmocniony i powiększony Tropsztyn odnotowano w przekazach pisanych w 1404 roku jako „castrum”.
Zamek należał do rodu Chebdów do 1535 roku. Wtedy to Prokop Chebda sprzedał podupadłą już budowlę kasztelanowi sandomierskiemu Piotrowi Kmicie z Wiśnicza. Wkrótce potem zamkiem władali Robkowscy, a następnie Gabańscy, którzy prawdopodobnie naprawili zaniedbaną budowlę. Na początku XVII wieku Tropsztyn był już jednak całkowicie zrujnowany.
Architektura
Zamek zbudowany został na wzgórzu u wylotu wąskiej doliny, którą od strony zachodniej spływał strumień Iwkowski, łączący się po wschodniej stronie Tropsztyna z rzeką Dunajec. Murowany rdzeń zamku zajął najwyższy, cyplowato wysunięty punkt wzniesienia, natomiast po stronie północno – zachodniej znajdowało się o 6 metrów niżej położone podzamcze o konstrukcji drewnianej lub szachulcowej. Obie części rozdzielał rów, przy tworzeniu którego częściowo wykorzystano naturalne ukształtowanie terenu. Całość od południa ograniczał strumień, a od wschodu rzeka, która pod zamkiem głębokim zakolem skręcała ze wschodu ku północnemu – wschodowi. Główna część zamku dominowała nad nią około 25-30 metrami wysokości. Na przeciwnym brzegu rzeki znajdował się romański kościół związany z kultem św. Świerarda.
Prawdopodbnie pod koniec XIII wieku na skalistej części wzniesienia zbudowano z piaskowca obwód muru obronnego, o narysie nieregularnego owalu wielkości około 22 x 32 metry. Poprowadzono go wzdłuż krawędzi stoków, dostosowując do formy terenu, a zapewne także i do przebiegu starszego wału drewniano – ziemnego gródka. Wałem wzmocniono też od strony zewnętrznej zachodni odcinek muru. Na całym obwodzie posiadał on zmienną grubość, od 1,6 do 2,1 metra. Jego zwieńczenie stanowił zapewne chodnik straży, prawdopodobnie chroniony przedpiersiem z krenelażem, między innymi z tego względu, że zamek był początkowo budowlą bezwieżową. Bramę utworzono w najkrótszym prostym odcinku muru, w narożniku północno – wschodnim. Dostać się można było do niej wyłącznie po drewnianej rampie, poprowadzonej wzdłuż północnego stoku. Pomiędzy rampą a bramą funkcjonował zwodzony most, którego przeciwwaga po podniesieniu kładki opadała do specjalnie wykonanego dołu. Wnętrze dziedzińca pierwotnie wypełniała zabudowa drewniana lub szachulcowa. Dom mieszkalny mógł zostać wzniesiony w południowej, najbezpieczniejszej części dziedzińca, po przeciwnej stronie bramy, gdzie trzy z jego boków wykorzystywałyby specjalnie załamane kamienne ściany muru obronnego.
Pod koniec XIV wieku, przy południowym odcinku muru wzniesiony został murowany budynek mieszkalny na planie nieregularnego, wydłużonego pięcioboku. Miał on co najmniej dwie kondygnacje i był zagłębiony w skalnym podłożu na 1,2 metra. W początkach XV wieku zbytnie obciążenie cypla lub podmywanie jego podstawy przez wodę, spowodowało obsunięcie części skalnego bloku i zawalenie narożnej partii zamku. Budynek odbudowano, ale przy jednoczesnym zmniejszeniu jego powierzchni użytkowej. Być może z tego powodu postanowiono wznieść nowe skrzydło, dostawione do wschodniego odcinka muru obronnego. Budynek ten posiadał w przyziemiu kuchnię z dużym piecem w narożniku północno – wschodnim. Powyżej musiała znajdować się co najmniej jedna kondygnacja, dostępna poprzez wewnętrzną klatkę schodową. Jako, że na odcinku skrzydła gospodarczego w murze obronnym istniały pierwotnie dwa otwory strzeleckie skierowane ku rzece, po dotrawieniu kuchni postanowiono je zamurować.
W XV wieku system obronny zamku wzmocniła wieża na rzucie kwadratu, zbudowana w narożniku północno – zachodnim. Była ona mocno wysunięta w stronę wału oraz stoku wzniesienia, i zapewne dlatego wsparta masywną narożną przyporą. Mogła mieć cztery lub pięć kondygnacji, w tym jedną piwniczną. Początkowo tworzyła wraz z południowym budynkiem mieszkalnym tak zwaną zatokę na zachodnim odcinku zamku, korzystną ze względów obronnych. W drugiej połowie XV wieku miejsce to wykorzystano do przeniesienia wjazdu na zamkowy dziedziniec. Starą bramę zamurowano, a nową zachodnią w początkach XVI wieku poprzedzono zewnętrznym murem tworzącym rodzaj wąskiego przedbramia lub budynku bramnego. Północno – wschodnia część dziedzińca, uwolniona od funkcji komunikacyjnej, zajęta została trzecim skrzydłem, usytuowanym dłuższą osią prostopadle do skrzydła wschodniego.
Stan obecny
Zamek nie przetrwał do czasów współczesnych. Do lat 90-tych na zamkowym wzgórzu istniały jedynie relikty jego przyziemia, sięgające ponad poziomem gruntu do 2 metrów wysokości w przypadku fragmentów muru obronnego, a do 4 metrów wysokości w przypadku wieży. Wtedy to, po przejściu wzgórza zamkowego w prywatne ręce, dokonano odbudowy, a właściwie wzniesiono, także przy wykorzystaniu współczesnych metod i materiałów, całkowicie nową budowlę, nawiązującą do pierwotnego zamku, ale ekstrawagancko wyposażoną w lądowisko dla helikopterów. Obecnie nie tylko zabudowa na wzgórzu jest kreacją współczesną, ale i zmieniony został wygląd okolicznych terenów na skutek spiętrzenia wód Dunajca i utworzenia Jeziora Czchowskiego. Teren dawnego podzamcza zniszczony został na skutek poprowadzenia drogi i budowy współczesnych zabudowań. Oryginalne partie murów są od strony zewnętrznej łatwo dostrzegalne, za sprawą oddzielenia czerwoną spoiną.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dworaczyński E., Zamek Tropsztyn [w:] Późne średniowiecze w Karpatach polskich, red. J. Gancarski, Krosno 2007.
Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Warszawa 1994.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Moskal K., Zamki w dziejach Polski i Słowacji, Nowy Sącz 2004.