Historia
Niewielki kościół w Trlągu przyjęło się uważać za budowlę z przełomu XIV i XV wieku, możliwe jednak, iż powstał on sto lat wcześniej, pod koniec XIV stulecia. Wówczas to właściciele miasta z rodu Trląskich zdobyli duży majątek i urzędy. Po Janie, Stefanie i Wojciechu z Trląga, którzy mieli tutaj swój dwór, żaden z ich następców nie piastował już wyższego urzędu, a majątek był dzielony. Najwyższych godności dostąpił Jan, kanonik kilku kapituł katedralnych: w Płocku, Gnieźnie i Włocławku, archidiakon kruszwicki oraz zarządca archidiecezji gnieźnieńskiej po śmierci arcybiskupa Janusza Suchywilka. Jan był też podkanclerzym, a następnie kanclerzem księcia Kaźka słupskiego, wnuka króla Kazimierza Wielkiego. Wojciech na początku XV wieku był podkomorzym kaliskim, Stefan natomiast należał do otoczenia księcia Władysława Białego, awanturnika, który po odsprzedaniu swego księstwa Kazimierzowi Wielkiemu spędzał życie jako błędny rycerz wędrujący po Europie. W 1376 roku Stefan uzyskał urząd podstolego poznańskiego.
Nie wiadomo czy Jan, Stefan i Wojciech z Trląga byli braćmi, jest jednak prawdopodobne, iż to oni, należąc do elity wielkopolskiego rycerstwa, ufundowali kościół po 1385 roku a przed 1414 rokiem, czyli po starciach i awanturach związanych z próbą odzyskania przez Władysława Białego ojcowizny i bezkrólewiu po śmierci Ludwika Węgierskiego, a w czasach gdy cała trójka dzierżyła wysokie urzędy. Datację taką potwierdzałyby także liczne detale architektoniczne (np. portal wejściowy, dwuboczne zamknięcie zakrystii).
Od około 1570 do 1595 roku kościół był w posiadaniu braci czeskich. Wczesny okres nowożytny udało mu się przetrwać bez większych zniekształceń, ale w 1935 roku postanowiono go powiększyć i wyburzono w tym celu część zabytkowej północnej ściany nawy. Wówczas dawną nawę zamieniono na prezbiterium, dawne prezbiterium na kaplicę, a nową nawą stała się część dobudowana.
Architektura
Kościół zbudowano po zachodniej stronie Jeziora Pakoskiego, przy szlaku z Pakości do Strzelna, na niewielkim wzgórzu. Utworzony został z niedużej, prostokątnej w planie nawy i jeszcze mniejszego, trójbocznie zamkniętego na wschodzie prezbiterium, do którego od północy przystawiono malutką zakrystię, zakończoną na wschodzie dwubocznie. Pomimo archaicznej nieco bryły, całość kościoła wymurowana została bardzo starannie, cegły położono równo a detale dopracowano. U dołu utworzono solidny, profilowany cokół dający podstawę ścianom nawy i prezbiterium. U góry elewacji zachodniej umieszczono trójkątny szczyt ozdobiony motywem trzech ostrołukowych blend, zębatym fryzem i towarzyszącymi mu aż dwoma fryzami tynkowanymi, biegnącymi tuż pod okapem.
Do kościoła prowadził od południa zaskakująco ozdobny portal o profilowanych kształtkami ościeżach, ujęty w dwie wysokie, zwieńczone ostrołukami, smukłe blendy (podobny nieco do zastosowanego w toruńskim kościele NMP franciszkanów z końca XIV wieku). Okna świątyni pierwotnie także obramione były ceglanymi kształtkami, prawdopodobnie miały formę ostrołuczną.
Wewnątrz jedynie zakrystia została zasklepiona kolebką, zastąpioną we wschodnim zamknięciu sklepieniem trójpodporowym o jednym trójpromieniu złożonym z bardzo grubych, prostokątnych w przekroju żeber. Nawa oraz nawet prezbiterium przykryto jedynie drewnianym stropem, co więcej sklepienia prawdopodobnie nie były nigdy nawet planowane z powodu braku opinających budowlę przypór i osadzenia portalu wejściowego równo pomiędzy oknami.
Nawę od prezbiterium rozdzielono skromnie profilowanym łukiem tęczowym. Po jego bokach od strony nawy umieszczono symetrycznie rozmieszczone, dość głębokie ostrołukowe wnęki, a w samym prezbiterium, naprzeciwko wejścia do zakrystii szerokie, półkoliście zamknięte sedilia.
Stan obecny
Niestety kościół został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym. Nową formę między XVIII a XIX wiekiem uzyskały wszystkie okna, a co więcej w 1935 roku kościół rozbudowano przez wyburzenie części ściany nawy północnej i dostawienie nowego aneksu – nawy, przez co stara nawa przejęła wówczas rolę prezbiterium. W elewacji zachodniej przebity został współczesny portal.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.