Historia
Nowe Miasto toruńskie przywilej lokacyjny uzyskało w 1264 roku. W akcie tym stwierdzono, że dochody z opłat z domu kupieckiego oraz od rzeźników miały przypadać na zapewnienie porządku w mieście. Wspomniany dom zbudowano przed 1303 rokiem, kiedy to odnowiono przywilej lokacyjny w którym zezwolono mieszczanom w budynku założyć stoiska handlowe. Zakon krzyżacki poniósł połowę kosztów jego budowy, za co otrzymał połowę zysków z opłat. W 1331 roku w źródłach pisanych po raz pierwszy wspomniano o budynku pełniącym rolę ratusza (praetorium), choć zapewne już od początku istnienia domu kupieckiego funkcjonowały w nim wydzielone pomieszczenia dla rady miejskiej i sądu ławniczego.
W 1384 roku wielki mistrz Konrad Zölner zrezygnował na rzecz rady miejskiej z opłat pobieranych od mieszczan w zamian za użytkowanie budynku ratusza. Być może miało to związek z budową nowej, murowanej siedziby lub jakąś rozbudową. W XV wieku w związku z rozwojem handlu w mieście do ratusza dobudowano mniejsze, boczne skrzydło, połączone murem z głównym budynkiem.
W 1454 roku Stare i Nowe Miasto Toruń zostały połączone pod jednolitą władzą rajców staromiejskich. Ratusz nowomiejski nadal służył swoim celom handlowym i administracyjnym, ale w tym drugim przypadku już tylko jako siedziba pomocnicza. Ostateczna likwidacja pomieszczeń urzędowych nastąpiła na początku XVII wieku, po rozbudowaniu ratusza staromiejskiego. Ratusz Nowomiejski stał się składnicą sukna spółki niejakiego Heinricha Strobanda, za którego wzniesiono obok ratusza szkieletową wieżę z windą na towary wewnątrz. Po 1667 roku, kiedy protestanci utracili kościół św. Jakuba, budynek dawnego ratusza został przekształcony na świątynię protestancką, co wiązało się z przebudową wnętrz. Budowla podupadła w XVIII wieku, a w 1813 roku w trakcie oblężenia miasta doznała uszkodzeń. Ostatecznie ze względu na zły stan, w latach 1818 – 1824 ratusz rozebrano, a na jego miejscu wzniesiono kościół.
Architektura
Usytuowany pośrodku placu rynkowego Nowego Miasta toruńskiego, ratusz był dużym, prostokątnym w planie budynkiem o długości około 37,5 metra i szerokości około 14,5 metrów, z dłuższymi bokami z grubsza na osi północ – południe. Mieścił dwie kondygnacje nadziemne: parter i pierwsze piętro, a także piwnice oraz poddasze pod wysokim, stromym dachem dwuspadowym. Po stronie zachodniej ratusza znajdowało się wąskie, dwukondygnacyjne skrzydło o tej samej długości, prawdopodobnie służące celom handlowym. Budynek ratusza i boczne skrzydło łączyły dwie kurtyny muru, w którym przeprute były portale bramne wiodące na wewnętrzny dziedziniec. Co najmniej jedna z tych kurtyn (północna) zdobiona była blankowaniem i rzędem ostrołucznie zamkniętych blend poniżej.
Elewacje zewnętrzne ratusza rozczłonkowane były na poziomie pierwszego piętra naprzemiennie rozmieszczonymi ostrołucznymi blendami i oknami. Podział poziomy wprowadzał na nich tynkowany fryz poprowadzony pod okapem. Ostrołuczne portale znajdowały się w przyziemiu od północy, wschodu oraz zapewne od zachodu. Wysoki, dwuspadowy dach przy krótszych bokach ograniczały siedmioosiowe, schodkowe szczyty. Obydwa przedzielone były w pionie podłużnymi, ostrołucznymi blendami o układzie piramidalnym i zwieńczone dwoma sterczynami na każdym stopniu (jedynie najwyższe, szersze stopnie mogły mieścić większą ilość pinakli).
Wnętrze przyziemia budynku ratusza tworzyła duża, dwunawowa hala, w średniowieczu wypełniona handlowymi stoiskami. Piętro zajmowały pomieszczenia ławy i rady miejskiej, kancelarii, pisarza miejskiego i inne związane ze średniowiecznymi urzędami miejskimi. Poddasze mogło pełnić funkcje magazynowe do przechowywania zboża lub uzbrojenia. W zimnych piwnicach, podobnie jak w innych tego typu budowlach, składowano trunki i prowadzono wyszynk.
Stan obecny
Ratusz nowomiejski został w części naziemnej w całości rozebrany w pierwszej połowie XIX stulecia. Obecnie na jego miejscu znajduje się neoromański kościół, natomiast fundamenty i gotyckie piwnice ukryte są pod powierzchnią placu rynkowego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.