Historia
W 1300 roku warmińska kapituła katedralna przekazała dobra ziemskie na prawie chełmińskim niejakiemu Heinrichowi, synowi Bernharda, celem lokowania wsi Tolkowiec (Tolksdorf). W przywileju lokacyjnym miejscowy pleban obdarzony został czterema wolnymi włókami ziemi, a dzwonnik jedną włóką. Do budowy niewielkiego, ale murowanego kościoła przystąpiono około połowy XIV wieku. Na przełomie XV i XVI wieku został on przebudowany – mury podwyższono, przebito późnogotyckie okna i założono nowe szczyty. W XVIII wieku kościół powiększony został o nową zakrystię i kruchtą, a jednocześnie zburzona została zakrystia gotycka. W 1849 roku dobudowana została neogotycka wieża na miejscu starszej, drewnianej. Wnętrze poddano remontowi w latach 60-tych XIX wieku.
Architektura
Kościół wzniesiono z cegły w układzie gotyckim, na kamiennym cokole o zróżnicowanej wysokości (niski po stronie południowej, sięgający połowy wysokości przy ścianie wschodniej, a 2/3 wysokości we wschodniej części ściany północnej). W średniowieczu była to budowla o prostym układzie przestrzennym, składająca się z salowego korpusu na planie prostokąta z zakrystią tradycyjnie umieszczoną przy wschodniej części ściany północnej. Kościół już w chwili budowy musiał posiadać wieżę, zapewne konstrukcji drewnianej.
Mury kościoła wzmocnione zostały przyporami tylko przy wschodnich narożnikach. W ścianach pod koniec XV wieku utworzono ostrołucznie zamknięte okna o uskokowych ościeżach, za wyjątkiem elewacji północnej, która zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną była pozbawiona otworów. Wcześniejsze okna z XIV wieku mogły być nieco mniejsze, ostrołuczne, o formie blend jakie pozostawiono we wschodniej części ściany południowej. Być może tworzyły one dekorację naprzemiennych otworów i płycin. W ścianie wschodniej pod koniec XV wieku umieszczono triadę uskokowych okien ze środkowym osadzonym nieco wyżej niż boczne. Wejście do nawy zapewne wiodło od południa i zachodu. Wnętrze przykryte było płaskim, drewnianym stropem.
Dwuspadowy dach oparto na szczytach, z których wschodni, sześcioosiowy pod koniec średniowiecza przedzielono ciągłymi blendami o zamknięciach łukami typu ośli grzbiet, pomiędzy którymi poprowadzono trójkątne w przekroju lizeny przechodzące w sterczyny. Charakterystycznym elementem szczytu uczyniono blendę w jego najwyższym miejscu, posiadającą cebulasty kształt przecięty przez centralną lizenę.
Stan obecny
Kościół został dość mocno przebudowany w okresie nowożytnym. Od zachodu dostawiono neogotycką wieżę, a od południa przystawiono duży barokowy aneks z kruchtą i zakrystią. Ponadto w ścianie północnej przebito nowe okna, rozebrano gotycką zakrystię (przetrwał jej zamurowany portal), być może przedłużono korpus po stronie zachodniej. Gotycką formę zachowała wschodnia elewacja korpusu z trzema późnogotyckimi oknami i szczytem z unikalną blendą cebulastą. Jedno okno późnogotyckie przetrwało także we wschodniej części ściany południowej. Można tam również zobaczyć dwie starsze ostrołukowe blendy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.