Historia
Wieś Tołkiny (Tolksdorf) założona została w 1344 roku, kiedy to wójt Gottfried von Lynden nadał ziemię Albrechtowi Müllerowi, Heinrichowi Sarasowi i Mathesowi Tolcowi, od którego osada przyjęła nazwę. Kościół farny w Tołkinach zbudowano około drugiej połowy XIV wieku, po okrzepnięciu lokacji. Na początku XV wieku został on powiększony o wieżę, początkowo niską, prace nad nią zostały bowiem przerwane, być może z powodu wybuchu wojny polsko – krzyżackiej. Ukończenia wieży podjęto się w drugiej połowie XV wieku. W okresie reformacji budowla przejęta została przez protestantów. Prawdopodobnie w XVIII wieku dobudowano nowożytną kruchtę, przekształcono też konstrukcję dachu. Po drugiej wojnie światowej kościół powrócił w ręce katolików pod nowym wezwaniem.
Architektura
Kościół zbudowany został na wysokim wzniesieniu, być może na miejscu starszego gródka. Wzniesiono go z kamienia polnego, wykorzystanego w korpusie od strony południowej i wschodniej do około połowy wysokości, a od północy i zachodu do okapu dachu. Kamienia użyto też w przyziemiu wieży, natomiast pozostałe części wzniesiono z cegły w wiązaniu gotyckim (naprzemiennie ułożona do lica główka i wozówka). Kościół uzyskał typową formę dla wiejskich far z tego rejonu, składał się bowiem z salowego, niepodsklepionego korpusu na planie prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, do którego od zachodu dostawiono czworoboczną wieżę a od północy zakrystię.
Mury korpusu wzmocnione zostały od zewnątrz czterema przyporami, wszystkimi umieszczonymi pod skosem w narożach. Prawdopodobnie planowano też zbudować dwie przypory pośrodku ścian wzdłużnych, na które pozostawiono strzępia, ale ostatecznie z nich zrezygnowano. Wschodnią parę przypór wyróżniono małymi, ostrołucznymi wnękami. Elewację południową i wschodnią korpusu podzielono rytmem naprzemiennych ostrołucznych, uskokowych okien i blend o podobnych kształtach. Po surowej stronie północnej umieszczono tylko jedno okno, natomiast zarówno od północy jak i południa utworzono portale wejściowe. Podział poziomy elewacji zapewniła tynkowana opaska pod okapem dachu, przy czym w części prezbiterialnej była ona wraz z blendami pokryta maswerkowymi malowidłami.
Trójkondygnacyjna wieża wzniesiona została w dwóch etapach. Wysokie przyziemie z ostrołucznym, profilowanym portalem od zachodu ozdobiono z każdej strony trzema blendami o dwułucznych zamknięciach. Na pierwszym piętrze z każdej strony umieszczono po cztery wysokie blendy ze stępionymi ostrołukami, flankowane przy narożnikach wieży romboidalnymi wzorami z zendrówki. Czarnymi cegłami umieszczanymi naprzemiennie z cegłami czerwonymi ozdobiono też archiwolty blend. Trzecie piętro, oddzielone tynkowanym fryzem zakończonym tuż przed narożnikami, również ozdobiono czterema blendami z każdej strony, przy czym w blendach środkowych przebito przeźrocza. Wieżę zwieńczono czterorzędowym fryzem zębatym z ukośnie ustawionych cegieł. Całość elewacji wieży charakteryzowała się bardzo regularnym układem blend i fryzów, charakterystycznym dla budowli z końca XV wieku.
Stan obecny
Mury wieży, korpusu i zakrystii pochodzą z okresu średniowiecza, natomiast kruchta południowa jest dodatkiem nowożytnym. Nie zachowała się kruchta północna, ponadto całkowicie zmieniono konstrukcję dachu nad korpusem, który pozbawiony jest niestety szczytu wschodniego i ma niżej założoną kalenicę. W niektórych blendach elewacji korpusu przebito otwory okienne, psując tym pierwotny dekoracyjny układ.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.