Historia
Zamek Szczerba, zwany również Śnielin (niem. Schnallenstein), zbudowany został przypuszczalnie między początkiem a połową XIV wieku. Wzmianka z 1358 roku pozostawiła informację, iż właścicielem miejscowych dóbr stał się wówczas Otto Glubos (Glaubitz) zwany Schüler, syn rycerza z Łużyc Ottona von Glaubitz, po śmierci którego dokonano wtedy podziału majątku. Rodzina Glaubitzów prawdopodobnie otrzymała posiadłości śląskie na początku XIV wieku, w związku z objęciem ziemi kłodzkiej przez Jana Luksemburskiego. W dokumencie z 1433 roku po raz ostatni pojawiła się informacja o Bernardzie, panu na Szczerbie („Bernhard von Snellensteyn”). Według późniejszej tradycji budowlę spalono w czasie wojen husyckich i następnie porzucono, choć przez pewien czas mogła być jeszcze wykorzystywana do prowadzenia procederu rozbójniczego. Niestety ruina uległa znacznej degradacji w drugiej połowie XVIII wieku, ze względu na pozyskiwanie z niej materiału budowlanego na browar w Różance.
Architektura
Zamek położony był na wzgórzu otoczonym od północy i południa przez dwa strumienie, spływające do doliny po stronie wschodniej. Od południa, południowego – zachodu i zachodu budowlę zabezpieczała głęboka, wykuta w skale sucha fosa, natomiast na pozostałych odcinkach zamek chroniły strome zbocza. Droga do zamku prawdopodobnie wiodła od północy, poprzez strumień nad którym zapewne funkcjonował drewniany mostek, i dalej w kierunku południowo – zachodnim po stroku. Na grzbiecie wzniesienia skręcała ku wschodowi w stronę mostu nad fosą.
Zamek w planie miał kształt nieregularnego owalu, prosto ściętego od zachodu, z występem na północy. Mury obwodowe o grubości około 2,2 metra otaczały dziedziniec długości 40 metrów i szerokości 10-18 metrów. Szeroka na 3 metry brama znajdowała się w północnym odcinku muru zachodniego, zaś mniejsza furta w murze północnym, gdzie zapewne skracała drogę do strumienia i głównego traktu u podnóża wzniesienia. Do kurtyny północnej przylegał dom mieszkalny na planie nieregularnego pięcioboku o wymiarach 9,5 x 19,5 metrów. Jako, że zamek nie posiadał wieży, być może budynek ten miał formę wieżową. Jego wschodnia część była nietypowo zakończona dwoma umieszczonymi pod kątem ścianami, skierowanymi narożnikiem w stronę przejścia do furty.
Wschodnią część dziedzińca wypełniał drugi, wolno stojący budynek na rzucie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 9,1 x 9,7 metra i grubości kamiennych murów 0,9 metra. Jego przyziemie wypełniała izba wielkości 4,4 x 5 metrów, pokryta na elewacjach drewnianą okładziną z układanych na zrąb bali, której zadaniem była akumulacja ciepła. Drewniana izolacja miała około 0,3 metra grubości. Powyżej, na piętrze lub poddaszu budynku mieścił się spichlerz. Wejście znajdowało się w ścianie wschodniej. Było bardzo wąskie, miało bowiem jedynie 0,8 metra szerokości.
W piwnicy głównego domu północnego płytki, kryty stropem korytarz oddzielał dwie głębokie komory z ostrołucznymi kolebkami od płytkiej, sklepionej zagiętą kolebką komory i pieca hypocaustum. Układ parteru prawdopodobnie był podobny, z dwoma pomieszczeniami w części zachodniej i być może jednym dużym w części wschodniej. W jednym z pomieszczeń zachodnich zapewne znajdował się piec kaflowy, a w drugim rynna i kamienna misa, co wskazywałoby na ich gospodarcze przeznaczenie, tym bardziej, iż parter doświetlany był jedynie szczelinowymi otworami. Wysokość parteru do odsadzki na której umieszczony był strop wynosiła 2,6 metra. Powyżej najpewniej mieściły się pomieszczenia mieszkalne, z których co najmniej jedno mogło być ogrzewane ciepłym powietrzem z pieca w piwnicy. Oświetlenie piętra musiały zapewniać większe okna, prawdopodobnie dwudzielne, rozdzielone wielobocznymi filarkami.
Stan obecny
Zamek znajduje się w formie dobrze czytelnej ruiny. Zachowały się obszerne fragmenty grubych murów obwodowych, których wysokość sięga miejscami 9-13 metrów, a także pozostałości kamiennego budynku mieszkalnego po stronie północnej. Nie przetrwał budynek z tzw. ciepłą izbą, odkryty podczas prac archeologicznych (w ich trakcie odnaleziono także wiele fragmentów detali architektonicznych, takich jak kafle piecowe, czy filarki okienne). Wokół zamku, na mocno zalesionym terenie widoczne są pozostałości po suchej fosie. Choć ruiny zabytku prawie całkowicie zakrywają drzewa, znajduje się on bardzo blisko drogi publicznej, wiodącej z Różanki i skręcającej na zachód do wsi Gniewoszów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Francke C., Zamek Szczerba w Gniewoszowie, pow. Kłodzko. Dotychczasowe wyniki badań [w:] Nie tylko zamki: szkice ofiarowane profesorowi Jerzemu Rozpędowskiemu w siedemdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Wrocław 2005.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.