Historia
Obwarowania Świecia (Schwetz) wybudowano w drugiej połowie XIV wieku, po przenosinach miasta w 1338 roku na drugi brzeg rzeki, w pobliże zamku krzyżackiego. Prace budowlane nad ceglanymi murami miejskimi rozpoczęto w 1375 roku, przy czym ze względu na ich duże znaczenie dla obronności zamku, budowę finansowo wspierali wielki mistrz i komtur świecki. Na wzniesienie fortyfikacji wydać miano 1110 grzywien, z czego dwie trzecie wydatków pochodziło z kasy miejskiej, a jedną trzecią kosztów pokryli Krzyżacy. Dodatkowo w 1441 roku obwarowania z fundacji wielkiego mistrza wzmocnione zostały drewnianą palisadą, zapewne dość prowizoryczną fortyfikacją, wzniesioną w okresie zwiększonego poczucia zagrożenia.
Mury miejskie funkcjonowały i znajdowały się w dobrym stanie dość długo, gdyż traktowane były jako zabezpieczenie przeciwpowodziowe. Wylewy nawiedzały Świecie dość często. W 1445 roku powódź zniszczyła łąki i pola miejskie, co zmusiło część mieszkańców do opuszczenia miasta, a następne powodzie nawiedzały miasto i jego okolice także w 1496, 1540, 1674, 1745, 1813 i 1816 roku. Jesienią 1410 roku okolice miasta spustoszyły wycofujące się z Pomorza Gdańskiego wojska polskie, zaś w 1455 roku obwarowania nie uchroniły mieszczan przed spaleniem zabudowy przez zaciężnych krzyżackich.
W XVII wieku mury miejskie nie stanowiły już większej przeszkody dla nowożytnych wojsk, co przyczyniło się do zniszczeń miasta z czasów wojen polsko-szwedzkich i potopu szwedzkiego, w trakcie którego w 1656 roku Szwedzi całkowicie spalili miasto. Ponownie Świecie zostało zajęte przez wojska szwedzkie w czasie wojny północnej w 1703 roku. W 1855 roku wylew Wisły doprowadził do zniszczenia narożnika południowo – wschodniego obwarowań w czasie wielkiej powodzi. Duże fragmenty obwarowań rozebrano niedługo później, w związku z kolejną translokacją miasta po 1866 roku.
Architektura
Miasto po translokacji z 1338 roku założone zostało pomiędzy korytami rzek Wdy i Wisły (bliżej brzegu tej drugiej), na zachód od zamku krzyżackiego i jego podzamcza, usytuowanego na samym końcu cypla. Dzięki temu obwarowania miejskie stanowiły dodatkowe zabezpieczenie dla zamku, a same wydatnie były chronione naturalnymi warunkami terenu. Oba założenia rozdzielone zostały od siebie nawodnioną fosą, od strony południowej, między murami miejskimi a Wisłą rozwinęło się przedmieście portowe z portem rzecznym i spichrzami, zaś w drugiej połowie XV wieku osadnictwo zaczęło się rozwijać na przedzamczu, przylegając do murów miejskich. Teren przed bramą Chełmińską zajmowały łąki oraz pastwisko dla koni. W 1421 roku zostało ono podzielone na ogrody, które drogą losowania przydzielono do działek miejskich. Ogrody znajdowały się również na przedmieściu północnym rozciągającym się na wzgórzach przed bramą Mostową. Na tym terenie położone były też winnice, cegielnia i wapiennik.
Obwód murów obronnych miał w planie kształt prostokąta o długości 350 metrów i szerokości 125 metrów, wydłużonego na linii wschód – zachód. Obejmowały one regularną siatkę ulic z obszernym, czworobocznym rynkiem pośrodku, przy czym prawie na całym obwodzie funkcjonowała uliczka podmurna, być może przegrodzona murem cmentarnym na terenie kościoła farnego w narożniku zachodnim miasta. Mur wzmacniało około 19 trójbocznych baszt wykuszowych (łupinowych), otwartych od strony wewnętrznej, rozmieszczonych najgęściej od najbardziej zagrożonych stron: północnej i zachodniej. Były one w całości wysunięte przed sąsiednie kurtyny, prawdopodobnie równe z nimi wysokością lub wyższe o maksymalnie jedną kondygnację. Pojedynczy pierścień murów w 1441 roku dodatkowo wzmocniono ustawioną na przedpolu palisadą.
Do miasta prowadziły trzy bramy miejskie: brama Zamkowa od północnego – wschodu, która wiodła w kierunku przedzamcza, brama Mostowa (zwana też Grudziądzką) zapewniająca łączność ze Starym Miastem na prawym brzegu Wdy po stronie północnej oraz brama Chełmińska od południa. Najbardziej reprezentacyjny charakter miała brama Chełmińska, ozdobiona granitowymi detalami architektonicznymi, natomiast brama Mostowa zaopatrzona została w przedbramie, połączone z mostem i wieżą bramną znajdującą się po przeciwnej stronie rzeki Wdy, gdzie usytuowano ufortyfikowany przyczółek mostowy.
Stan obecny
Do czasów współczesny zachował się fragment muru obronnego wraz z basztami wykuszowymi przy kościele farnym. Wstęp na ich teren jest wolny, nie są one też przysłonięte żadną zabudową z powodu przeniesienia miasta w XIX wieku na drugi brzeg rzeki.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Atlas historyczny miast polskich. Tom 1 Prusy Królewskie i Warmia, red. R.Czaja, Z.Kozieł, zeszyt 6 Świecie, Toruń 2012.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreise Marienwerder (westlich der Weichsel), Schwetz, Konitz, Schlochau, Tuchel, Flatow und Dt. Krone, red. J.Heise, Danzig 1887.
Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, red. K.Jasiński, t. 2, Warszawa 1980.