Historia
Budowa kościoła w Steblewie (Stubelow, Stüblau) miała miejsce w XIV wieku. Wieś po raz pierwszy odnotowana została w dokumencie króla czeskiego Wacława III z 1305 roku, jednak kościół najpewniej zbudowany został dopiero po reorganizacji prawnej z 1343 roku, kiedy wielki mistrz Ludolf König nadał osadę niejakiemu Henrykowi von Wernersdorf, a także obdarzył miejscową parafię czterema wolnymi włókami ziemi oraz określił relacje i przywileje plebana wobec okolicznych mieszkańców.
Pierwszy etap budowy kościoła obejmował wschodnią część korpusu (dwa wschodnie przęsła) z zakrystią. W drugim, zapewne niezbyt odległym czasowo etapie, zbudowano zachodnią część korpusu. Następnie wzniesiono wieżę, być może dobudowaną jeszcze w XIV stuleciu, przypuszczalnie nie ukończoną według pierwotnych planów (stosunkowo mała wysokość). Prawdopodobnie po wojnach polsko – krzyżackich z XV wieku, w trakcie których kościół musiał doznać bliżej nieznanych szkód, odbudowany został szczyt wschodni.
W okresie reformacji kościół przeszedł w ręce protestantów. Został zniszczony przez Szwedów 1628 roku, lecz odbudowano go przy pomocy miasta Gdańska, które sprawowało nad nim patronat. Być może wówczas wzniesiono drewnianą nadbudowę wieży. W 1871 roku miał miejsce remont budowli. W trakcie działań militarnych 1945 roku uległa ona spaleniu, popadła w ruinę i nie została już odbudowana.
Architektura
Kościół składał się pojedynczej, dużej nawy na planie prostokąta o długości 30,5 metrów oraz szerokości 11,7 metrów. Po jej zachodniej stronie na osi znajdowała się masywna czworoboczna wieża o długości boków 10,8 metra, przy wschodniej części ściany północnej niewielka zakrystia, a po stronie południowej kruchta, usytuowana na wysokości drugiego przęsła od zachodu. Prezbiterium nie zostało wydzielone zewnętrznie z bryły korpusu kościoła, choć został on zorientowany względem stron świata.
Elewacje nawy i zakrystii rozczłonkowano gęsto rozstawionymi przyporami, ukośnymi w narożnikach, pozostałymi prostopadłymi w stosunku do osi wzdłużnej. Podział poziomy ścian korpusu utworzył gzyms kapnikowy na wysokości pierwszego uskoku przypór, przez które też był poprowadzony. Ponadto w elewacjach całej budowli od zewnątrz zachowano otwory maczulcowe po rusztowaniach. Dekoracjami wyróżniono przede wszystkim ścianę wschodnią korpusu (dwie prostokątne blendy), szczyt wschodni (podzielony lizenami przechodzącymi w sterczyny na osiem osi, wypełnionych wąskimi, lancetowatymi blendami) oraz elewacje wieży.
Dwa etapy prac budowlanych nad korpusem spowodowały różne wymiary okien w obu jego częściach (węższe na zachodzie), a także zmianę wyglądu poprowadzonego pod nimi gzymsu. Wszystkie okna były wysokie, obustronnie rozglifione, profilowane (odmiennie w części wschodniej niż w zachodniej), o ostrołukowych zamknięciach. Ściana północna korpusu zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną nie otrzymała ani jednego otworu okiennego, umieszczono tam jedynie pomocniczy portal wejściowy.
W elewacji zachodniej wieży umieszczono trzy rzędy blend: najniższy z dwoma czworobocznymi, profilowanymi na krawędziach, środkowy z pięcioma ostrołucznymi, uskokowymi, oraz najwyższy z pięcioma wysokimi ale już nie uskokowymi blendami ostrołucznymi. Dwa górne rzędy blend rozmieszczono także od północy i południa. Osadzony w przyziemiu fasady portal zamknięto ostrołucznie i ozdobiono poprowadzonym od cokołu bogatym profilowaniem.
Wnętrze kościoła pomimo dużej ilości przypór przykryte było drewnianym stropem. Na prezbiterialną część korpusu otwierał się otwór z piętra zakrystii, która w przyziemiu przykryta była kolebką. Szeroką arkadą połączone było z nawą przyziemie wieży, z którego można się było także przedostać schodami w grubości muru północnego na piętro.
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w formie trwałej ruiny. Zachowały się mury obwodowe korpusu, niestety bez szczytu wschodniego, masywna wieża, niezadaszona kruchta południowa oraz mocno zrujnowana zakrystia. Spośród zachowanych detali architektonicznych wyróżnia się zwłaszcza bogato profilowany portal zachodni.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Landkreis Danzig, Danzig 1885.