Historia
W 1249 roku, zgodnie z postanowieniami pokoju w Dzierzgoniu, pokonani przez zakon krzyżacki Pomezanie mieli wznieść we wsi kościół („circa antiquum Christborc”). W 1312 roku osada otrzymała przywilej lokacyjny, w którym kościół uposażono pięcioma wolnymi włókami ziemi. Był on wówczas jeszcze konstrukcji drewnianej lub szachulcowej, bowiem do budowy murowanego, gotyckiego kościoła przystąpiono około drugiej połowy XIV wieku. W XV wieku do korpusu kościoła dobudowana została wieża oraz wzniesiony został nowy szczyt wschodni. Górną część wieży przypuszczalnie ukończono na początku XVI wieku, gdzie zawieszono odlany w 1517 roku dzwon.
W okresie reformacji kościół przejęty został przez społeczność protestancką. Prawdopodobnie z tego powodu wprowadzono pierwsze nowożytne zmiany w wystroju i wyposażeniu budowli. Około XVIII stulecia podwyższono koronę murów korpusu. W 1936 roku dobudowana została zakrystia oraz kruchta, odnowiono też większe fragmenty ścian bocznych, zwłaszcza południową. W 1945 roku zabytek został spalony. W stanie ruiny pozostawał do czasu odbudowy z 1957 roku.
Architektura
Kościół wzniesiono z cegły w wiązaniu gotyckim na niskim, kamiennym cokole. Uzyskał on popularny w regionie układ, składający się z prostokątnego, salowego, niepodsklepionego korpusu, bez wyodrębnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium, do którego od zachodu dostawiono czworoboczną wieżę. Kościół pierwotnie zapewne nie posiadał żadnego bocznego aneksu (zakrystia, kruchta), który mógłby zakłócać kompozycje elewacji zewnętrznych korpusu.
Ściany korpusu kościoła opięte zostały przyporami, w narożach usytuowanymi pod skosem. Podział elewacji utworzyły naprzemiennie rozmieszczone ostrołuczne, profilowane uskokami blendy i okna w ścianach południowej i wschodniej, oraz same blendy w pozbawionej otworów okiennych ścianie północnej. Od północy umieszczono także uskokowy portal, archiwolty blend udekorowano wypalaną do czarnego koloru zendrówką, która w dolnej części ścian utworzyła wzory zygzakowate i szachownicowe. Akcent horyzontalny na elewacjach korpusu kościoła zapewniła tynkowana opaska pod okapem dachu.
Dwuspadowy dach korpusu od wschodu zamknięto schodkowym, pięcioosiowym szczytem. Wertykalnie został on przedzielony jedynie ostrołucznymi blendami (bez lizen) ułożonymi w układzie piramidalnym (środkowa najwyższa, boczne stopniowo coraz niższe). Każdy stopień u góry zwieńczono krótkim odcinkiem tynkowanego fryzu, sięgającego do krawędzi najbliższej blendy. Ponadto każdy stopień zwieńczono dwoma sterczynami z czterospadowymi daszkami oraz drobną, trójkątną wimpergą (wyjątkowo na najwyższym stopniu osadzono tylko cztery pinakle).
Mury wieży ujęto w przyziemiu wyraźnie wysuniętym i wysokim cokołem. Elewacje wysokiego parteru na dole pozostawiono surowe, jedynie od zachodu umieszczono profilowany portal zamknięty ostrołukiem. W górnej części kondygnację parteru ozdobiono z każdej strony trzema ostrołucznymi wnękami o uskokowych krawędziach i kilkoma drobnymi otworami okiennymi. Niskie pierwsze piętro otrzymało podobny wystrój, natomiast piętro trzecie z każdej strony przedzielono rzędem blend (z otworami w każdej węższej środkowej) i rzędem ostrołucznych przeźroczy na samej górze. Poszczególne kondygnacje rozdzielono szerokimi opaskami.
Stan obecny
Kościół zachował do czasów współczesnych średniowieczny korpus i wieżę, ale niestety są one częściowo przysłonięte przez bezstylowe współczesne aneksy: zakrystię po stronie wschodniej i kruchtę po stronie północnej. Co więcej pierwotna forma bryły korpusu została zaburzona przez podwyższenie korony murów. Uwagę zwracają nie zasłonięte elewacje zewnętrzne korpusu ze zdobionymi zendrówką blendami i oknami, XIV-wieczny portal północny, szczyt wschodni oraz późnośredniowieczna wieża.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Oberland, red. A.Boetticher, Königsberg 1893.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.