Historia
Budowę obwarowań rozpoczął w latach 1309-1310 mistrz budowlany Teodot z Florencji na polecenie wielkiego mistrza krzyżackiego. Mur obronny powstawał od około 1313 do 1320, następnie rozpoczęto budowę bram z basztami, które ukończono w latach 1338 – 1340. Obwarowania miejskie zatrzymały w 1433 roku husytów, a w czasie wojny trzynastoletniej broniły miasta przed zaciężnymi Zakonu. Opanowali oni miasto dopiero pod koniec wojny w 1465 roku i odpierali polskie ataki przez dwa lata. Miasto opuścili ostatecznie z powodu braku żywności i pomocy. Z końcem XVIII i początkiem XIX wieku, pozbawione znaczenia militarnego mury i baszty posłużyły jako budulec i fundamenty dla nowych gmachów.
Architektura
Starogard założony został w zakolu rzeki Wierzycy, po jej południowej stronie, przy czym od północy zakole ścięte zostało kanałem młyńskim, pełniącym na tym odcinku rolę fosy. Obwarowania utworzono na planie zbliżonym do kwadratu z lekko załamanym odcinkiem północno – zachodnim i zaokrąglonym narożnikiem zachodnim. Wewnątrz umieszczono regularną siatkę ulic, otaczających centralnie położony, rozległy rynek z ratuszem. Prawdopodobnie całe miasto obiegała uliczka podmurna, w pobliżu murów usytuowany został także w północno – zachodnim narożniku miasta kościół farny.
Pierwotna wysokość muru obronnego wynosiła prawdopodobnie około 7 metrów, zaś jego grubość około 1,5-2 metrów. Wzmocniony był on prostokątnymi basztami wykuszowymi, rozmieszczonymi po całym obwodzie, ale dość nieregularnie. Baszty wysunięte były przed sąsiednie kurtyny, pierwotnie otwarte od strony miasta, równe lub wyższe o jedną kondygnację od murów.
Do miasta prowadziło pięć bram: Gdańska i Wodna od północy, Tczewska od wschodu, Gniewska od południa i Chojnicka od zachodu. Wszystkie usytuowane były na zakończeniu ulic wyprowadzonych z narożników runku miejskiego. Przynajmniej niektóre mogły być zamykane zwodzonymi mostami, gdyż od południa i wschodu zewnętrzną strefę obrony pełniła nawodniona fosa, a od strony północnej i północno – zachodniej rzeka oraz kanał młyński.
Stan obecny
Do czasów obecnych fragmenty obwarowań najlepiej przetrwały w części północno – zachodniej, od strony rzeki. Wyróżnia się baszta Gdańska zwana także Szewską, która strzegła bezpieczeństwa wjazdu przy bramie Gdańskiej. Niestety w XIX wieku zwężono jej dolną część, by poszerzyć ulicę. Obecnie mieści część ekspozycji Muzeum Ziemi Kociewskiej. Ponadto zaraz obok obejrzeć można basztę Narożną (Książęcą) oraz zaadaptowaną na cele mieszkaniowe basztę Tczewską (Młyńską).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Pr. Stargard, red. J.Heise, Danzig 1885.
Sypek A., Sypek R., Zamki i obiekty warowne Pomorza Gdańskiego, Warszawa 2003.