Historia
Murowana budowla władz miejskich Stargardu wzniesiona została około 1250-1280, w związku z lokacją miasta na prawie magdeburskim w 1243 roku. Oprócz służenia za miejsce posiedzeń ławników i rajców, miała ona także funkcję handlową, dlatego zwana była domem kupieckim. Stargardzcy „consules” po raz pierwszy odnotowani zostali w źródłach pisanych w 1278 roku, natomiast w 1292 roku książęta Bogusław IV, Otton i Barnim II nadali Stargardowi nowe prawo lubeckie, bardziej sprzyjające rozwojowi miasta.
W końcu XIV wieku, z powodu poszerzenia się składu władz miejskich, dom kupiecki rozbudowano do formy pełnoprawnego ratusza, stanowiącego miejsce posiedzeń rady miejskiej oraz mieszczącego sale przeznaczone na uroczystości miejskie, choć wciąż w dolnej części stanowiącego rolę hali targowej i winiarni. Po przebudowie ratusz stargardzki wyróżniał się pośród miejscowych rozwiązań wielkością i jednolitością wystroju elewacji.
W 1540 roku ratusz został częściowo zniszczony podczas pożaru miasta. W trakcie odbudowy z około 1569 roku nadano jego elewacjom wystrój późnogotycki, podobnie jak kilku innym odbudowanym wówczas kamienicom. Była to architektura ambitna, pozostająca w centrum najnowszych osiągnięć i poszukiwań nowych rozwiązań. Niestety budynek ratusza ponownie zniszczony został w trakcie pożaru miasta z końca XVI wieku, po którym został odbudowany w 1636 roku. W trakcie tych prac szczyt jego elewacji tylnej otrzymał formę wczesnobarokową. W XVIII i XIX wieku do elewacji północnej ratusza dobudowano kramy drobnych sprzedawców, które zlikwidowano w latach 1868-1876. W końcu XIX wieku przeprowadzono regotycyzację budynku, a po II wojnie światowej odbudowę ze znacznych zniszczeń.
Architektura
Ratusz stargardzki, a właściwie dom kupiecki wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 56,4 x 17 metrów, jako dwukondygnacyjną, dwunawową halę w typie popularnym w Europie Zachodniej od XIII wieku. Pierwotnie był budowlą jednopiętrową z fasadą frontową zwróconą na południe, flankowaną dwoma klatkami schodowymi. We wnętrzu wielka sala w przyziemiu przykryta była stropem belkowym, wspartym na drewnianych i ceglanych słupach, zaś oświetlenie zapewniały okna ostrołukowe. Na piętro o nieznanym układzie wiodły dwie wspomniane klatki schodowe.
W końcu XIV wieku ratuszowy dom kupiecki został gruntownie przebudowany, jednak w granicach starych murów obwodowych. Stał się wówczas dwukondygnacyjną, podpiwniczoną budowlą z użytkowym poddaszem, przykrytą dachem dwuspadowym ze szczytami od strony wschodniej i zachodniej. Na parterze pozostawiono halę kupiecką, natomiast na piętrze usytuowano pomieszczenia administracyjne: salę obrad, salę posiedzeń sądu, pokój burmistrza, kancelarie, archiwum miejskie, skarbiec. Komunikację pionową wciąż zapewniały dwie wewnętrzne klatki schodowe usytuowane w narożach przy ścianie południowej.
Budowla otrzymała bogaty wystrój architektoniczny złożony z blend i okien. Fasadę zwrócono na zachód, w stronę rynku. Umieszczono w niej w przyziemiu główny portal wejściowy oraz trzy duże ostrołukowe okna. Drugą kondygnację fasady dzieliło siedem wąskich, odcinkowo zamkniętych okien, a całość wieńczył trójkątny szczyt z siedmioma blendami (o układzie podobnym do XIV-wiecznego szczytu kościoła NMP). Elewacja wschodnia wyglądała podobnie, z tym że była bez portalu, którego miejsce zajęło okno. Elewacje wzdłużne zajęły w przyziemiu ostrołukowe okna i dwukrotnie szersze blendy zamknięte łukami odcinkowymi. Na pierwszym piętrze występowały podobne podziały z tym, że zarówno mniejsze blendy jak i okna zamknięto łukami odcinkowymi. Cały budynek przykrywał dach dwuspadowy z podwójnym rzędem strychowych okienek i wieżyczką umieszczoną na środku kalenicy.
Podczas odbudowy z 1569 roku zmieniono wystrój elewacji i częściowo układ wnętrz. Przy dłuższych elewacjach kondygnacje rozdzielono profilowanym gzymsem kordonowym, zmianie uległy także formy okien. Na parterze starsze otwory zamurowano, a w miejscu dawnych blend przepruto nowe, odcinkowo zamknięte okna. Również na piętrze powstały nowe, szersze okna, zwieńczone charakterystycznymi trójdzielnymi łukami kotarowymi. Największe znaczenie i wystrój wciąż posiadała elewacja zachodnia, zwrócona ku rynkowi. Jej szczyt podzielono na pięć stref poziomych, rozdzielonych gzymsami i wypełnionych skomplikowaną siecią późnogotyckiego maswerku, złożoną z przenikających się odcinków kół, trójliści i form esowatych. Wystrój i układ wnętrz niewiele się zmienił. W piwnicach założono sklepienie kolebkowe, natomiast na parterze miejsce dawnych słupów zajęły spiralnie żłobkowane, marmurowe kolumny.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowały się do wysokości przyziemia mury obwodowe domu kupca z drugiej połowy XIII wieku. Wyższe partie w dużej części zachowały formy gotyckie i późnogotyckie, częściowo rekonstruowane pod koniec XIX wieku, ale w stylistyce barokowej przekształcony jest szczyt wschodni i ryzalit południowy z klatką schodową. Co więcej spora część zabytku jest powojenną rekonstrukcją zniszczonej w 1945 roku aż w 75 procent budowli.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Kalita-Skwirzyńska K., Stargard Szczeciński, Warszawa 1983.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.