Historia
Folwark, czy też dwór zakonny Stalewo (Stalle) po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1330 roku. Przekształcony został następnie w trzeciej ćwierci XIV wieku w rolniczą wieś, która w 1414 roku została splądrowana podczas wojny polsko – krzyżackiej. Odbudowana, w XVI wieku najprawdopodobniej stanowiła własność królewską. Choć już od okresu średniowiecza na wsiach żuławskich stosowano konstrukcje z podcieniami oraz budowane w technice szkieletowej, to dom w zachodniej części Stalewa (później oznaczony nr. 19) wzniesiony został przez mistrza budowlanego Georga Pöcka w drugiej ćwierci XVIII wieku, z fundacji niejakiego Michaela Gehrta. Jego wnuk musiał sprzedać gospodarstwo w 1803 roku. W 1815 roku zostało ono odkupione przez kolejnego członka rodziny, aż po raz drugi dom został sprzedany w 1887 roku. W drugiej połowie XIX wieku bardzo zaniedbano konserwację budynku, tak że w 1908 roku konieczny był jego gruntowny remont.
Architektura
Dom zbudowany został w technice ryglowej, w zachodniej części wsi, na planie wydłużonego prostokąta o długości 23,7 metrów i pierwotnej głębokości 11,2 metrów, którą później zwiększono do 13,7 metrów. Ponadto od strony południowej fasady utworzono ryzalit (wystawkę) z piętrem i poddaszem opartym na arkadowym podcieniu, wykonanym z ośmiu słupów i czternastu zastrzałów.
Ściany wykonywane w technice ryglowej miały złożoną konstrukcję składającą się z drewnianych elementów nośnych, którymi były poziome belki zwane podwalinami (belki oparte na fundamencie) i nazywane oczepami (belki górne zamykające ściany), między którymi ustawiano drewniane słupy. W odróżnieniu od techniki szachulcowej, w której wypełnieniem ścian była mieszanka gliny, słomy lub trzciny, w technice ryglowej stosowano cegły. Co charakterystyczne belki odgrywały zarówno funkcję konstrukcyjną, jak i dekoracyjną.
Wnętrze budynku dzieliło się na dwie główne kondygnacje. W przyziemiu wejście z podcienia wiodło do sieni, dającej dostęp do dwóch największych pomieszczeń na parterze, oraz schodami na piętro. Pośrodku przyziemia tradycyjnie znajdowała się główna kuchnia z otwartym paleniskiem (tzw. Czarna), tył budynku wypełniały natomiast mniejsze pomieszczenia gospodarcze, w tym mniejsza kuchnia w izbie narożnej (tzw. Biała). Obok kuchni centralne miejsce zajmowała wewnętrzna sień, zapewniająca przede wszystkim komunikację pomiędzy pomieszczeniami. Izby mieszkalne znajdowały się na piętrze, zaś dodatkową przestrzeń zapewniały dwie kondygnacje poddasza.
Stan obecny
Dom podcieniowy nr. 19 obecnie jest własnością prywatną. Pomimo późnej daty budowy został umieszczony w niniejszym serwisie, ze względu na małe przeobrażenia ryglowej techniki budowy od czasów średniowiecza i powszechne stosowanie w wiekach średnich podcieni.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.