Historia
Kościół św. Anny wzniesiony został w połowie XIV wieku jako kaplica cmentarna i odpustowa umieszczona poza murami miasta. Zbudowane zostało wówczas późniejsze prezbiterium, powiększone po 1500 roku o korpus nawowy. Prace budowlane musiały trwać w 1509 roku o czym informują wydatki odnotowane w kościelnych rachunkach. Ukończono je około 1511 roku.
W średniowieczu kościół słynął z figury św. Anny, według tradycji przywiezionej w XII wieku z Kijowa przez księżniczkę ruską Marię, żonę Piotra Własta (obecna figura pochodzi jednak z przełomu XIII i XIV wieku). Z jej powodu przybywały tu tłumne pielgrzymki, wzbogacające świątynię o liczne legaty, fundacje i dary.
W pierwszej połowie XVII wieku, w czasie wojny trzydziestoletniej, kościół został spustoszony, a cenne wyposażenie rozgrabiono. Prawdopodobnie wówczas zniszczeniu uległy sklepienia. Odnowiony w 1661 roku i powiększony o kruchtę południową, po raz kolejny wyremontowany został około 1725 roku. Tym razem przy okazji powiększono go o zakrystię i nadbudowano wieżę. W XIX wieku zmieniono kształt niektórych okien, otynkowano wnętrze i zamurowano duże gotyckie okno w fasadzie zachodniej. Kolejne remonty przeprowadzono po zniszczeniach z czasu drugiej wojny światowej, w trakcie których usunięto część niepotrzebnych zmian z poprzedniego stulecia.
Architektura
Kościół św. Anny pierwotnie znajdował się poza miastem, za średniowieczną bramą Świdnicką, w miejscu gdzie trakt z Wrocławia do Świdnicy rozgałęział się i jednym ramieniem prowadził do centrum miasta. Wzniesiono go z łamanego kamienia łączonego z obciosanymi blokami granitu, a niektóre partie murów uzupełniono cegłą. Profilowane gzymsy wykonano z piaskowca, podobnie jak kapniki na przyporach.
Budowla otrzymała formę orientowaną względem stron świata, trójnawową, halową o czterech przęsłach z niewielką wieżyczką od południowo – zachodniej strony. Korpus nawowy otrzymał w planie wymiary 17,3 metra szerokości na 23,9 metra długości. Po stronie wschodniej usytuowano węższe i wydłużone prezbiterium o szerokości 9,3 metra, zakończone trójbocznie. Usytuowano je z silnym odchyleniem w kierunku ściany północnej w stosunku do korpusu, z którego masywną i wielką bryłą silnie kontrastuje. Całość kościoła wzmocniono licznymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto duże, ostrołukowe okna, pierwotnie dwudzielne, zdobione maswerkami. Elewację zachodnią zwieńczono trójkątnym szczytem, dekorowanym dwoma rzędami prostokątnych blend, prawdopodobnie podobną ornamentację w średniowieczu posiadał także szczyt wschodni. Cały korpus nawowy oparto na szerokim cokole.
Nawy początkowo nakryto płaskim, drewnianym stropem, podpartym arkadami osadzonymi na sześciu grubych, ośmiobocznych filarach, natomiast prezbiterium sklepieniem krzyżowym. Zamurowany ostry łuk, który jest dzisiaj widoczny ponad właściwym łukiem tęczowym sugeruje, iż być może planowano wyburzyć wówczas starszy chór i wznieść nowy, dużo wyższy. Prac tych jednak z nieznanych powodów nigdy nie wykonano, podobnie jak nie założono planowanych sklepień w nawie głównej (lub zostały one zniszczone w okresie nowożytnym).
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego pierwotną gotycką surowość, nieco archaiczną w chwili jego budowy (spowodowaną zapewne położeniem miasta na uboczu), potęgowaną przez wyraźną asymetrię budowli. Największe nowożytne przekształcenia dotknęły: okna, szczyt wschodni, górną część wieży, portal zachodni, wystrój wnętrza i przysłonięcie prezbiterium XVIII-wieczną zakrystią.
Na terenie przykościelnym ustawiona została kamienna, prawdopodobnie wczesnośredniowieczna rzeźba zwana „grzybem”, oraz romańska rzeźba lwa z drugiej ćwierci XII wieku. Wewnątrz kościoła zachowała się późnogotycka granitowa chrzcielnica z początku XVI stulecia oraz późnogotyckie sakramentarium zwieńczone łukiem w ośli grzbiet.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozaczewska-Golasz H., Halowe kościoły z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku, Wrocław 2018.
Kozaczewska H., Średniowieczne kościoły halowe na Śląsku, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1-4, Warszawa 2013.
Krzywańska A., Sobótka i okolice, Warszawa 1972.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.