Historia
Kościół w Smolnicy (pierwotnie Berenvelde, Bernfelde, Bernwolde, Bermvelde, następnie niem. Bärfelde) zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku, a pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w 1337 roku, w księdze ziemskiej margrabiego brandenburskiego Ludwika Starszego. W XIV stuleciu nadbudowano wieżę oraz wzniesiono kruchtę południową. W XVI wieku kościół przejęty został przez protestantów. W XVIII stuleciu wieża otrzymała nowe, barokowe zwieńczenie, natomiast w XIX wieku w trakcie remontu dokonano przeróbek neogotyckich, które wraz z całym kościołem zostały uszkodzone w 1945 roku, kiedy to budynek został zbombardowany przez Armię Czerwoną. Odbudowę przeprowadzono w latach 1983-1984.
Architektura
Kościół wzniesiony został z dokładnie opracowanej do jednolitych wymiarów kostki granitowej, układanej w regularne warstwy i łączonej wapienną zaprawą. Uzyskał charakterystyczny dla Pomorza Zachodniego z przełomu romanizmu i gotyku układ, składający się z pojedynczej nawy na planie prostokąta o wymiarach wnętrza 20 x 9,1 metra, od zachodu poprzedzonej masywną wieżą o tej samej szerokości. Prezbiterium nie zostało wyodrębnione zewnętrznie z bryły kościoła, ale od północy, bliżej części wschodniej znajdowała się zakrystia. Grubość murów korpusu wyniosła 1,5 metra, natomiast masywnej wieży aż 2,5 metra. Wieża początkowo posiadała wysokość równą nawie lub miała przewyższające ją drewniane zwieńczenie. Podwyższona została do poziomu kalenicy dachu nawy dopiero w XIV wieku, ale w nieco mniej starannej technice murowania. Wtedy też przed wejściem południowym dostawiono obszerną kruchtę.
Zewnętrzne elewacje kościoła opięto skośnym cokołem, w partii wieżowej o profilu wklęsłym. Ponadto ściany wzdłużne, północną i południową, ozdobiono pod okapem dachu unikalnym kamiennym fryzem arkadkowym, osadzonym na wysuniętych wspornikowo pojedynczych kamieniach. Dwuspadowy dach korpusu zakończono na wschodzie trójkątnym szczytem, ozdobionym piramidalnie rozmieszczonymi podłużnymi blendami o bardzo lekko zaznaczonych ostrołukach w zamknięciach oraz blendą okrągłą. Wyróżniona została także ściana wschodnia i krańce ścian bocznych, gdzie w pobliżu narożników umieszczono kamienne, ostrołucznie zamknięte blendy, każdą wypełnioną dwoma lancetowatymi wnękami.
Główny, ostrołukowy, uskokowy portal wejściowy umieszczono od strony zachodniej, w przyziemiu wieży. W ścianie południowej kolejne dwa portale prowadziły bezpośrednio do nawy, z czego jeden osadzono w szerokiej ostrołucznej wnęce. Oświetlenie zapewniały wąskie, ostrołucznie zamknięte okna, w ścianie wschodniej tworzące typową dla Pomorza triadę, powstałą zapewne na skutek wpływów cysterskich, umieszczoną w dużej ostrołukowej wnęce. Bardziej nietypowe dla wiejskich kościołów były okna w ścianach wzdłużnych, również zgrupowane po trzy i objęte wspólnymi ostrołukowymi niszami. Bogatą kompozycję otworów uzupełniał okulus nad zakrystią, a także jednodzielne, pojedyncze okno południowe. Na tym tle wyjątkowo surowo wyglądała wieża z jednym, niesymetrycznie umieszczonym okulusem zachodnim i niewielkimi otworami szczelinowymi.
Wnętrze przyziemia wieży stanowiło dwuprzęsłową, podsklepioną kruchtę, otwartą na nawę półkolistą arkadą. Wejście na piętro wieży nietypowo prowadziło z nawy, poprzez wąskie przejście i schody w grubości muru południowego. Oprócz kruchty zachodniej prawdopodobnie podsklepiona była także zakrystia (kolebkowo), natomiast nawę przykrywać musiał drewniany strop. Elementem surowego wystroju była dwuściennie zamknięta wnęka ścienna osadzona w północnej części ściany wschodniej.
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny z okresu średniowiecza z wieżą, korpusem i kruchtą, z których ta ostatnia jest elementem rzadko spotykanym w regionie. O wyjątkowości zabytku świadczą liczne zachowane detale architektoniczne: cokół, fryz, portale, blendy i różnorodne ościeża okienne. Część tych ostatnich niestety została przemurowana w okresie nowożytnym cegłą. Co więcej zabytek jest częściowo przysłonięty paskudnym współczesnym aneksem po stronie wschodniej, a ściana wschodnia wzmocniona została wtórną ceglaną przyporą. Nie zachowała się zakrystia, po której miejsce odróżnia się inną fakturą muru.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Kreis Königsberg (Neumark), Die nördlichen Orte, Bd. 7, Teil 1, Heft 3, Berlin 1927.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.