Historia
Niewielka osada Sławsko (pierwotnie zwana Stare Sławno, Alt Schlawe) niegdyś była słowiańskim grodem o wczesnośredniowiecznej genezie. W dokumentach wzmiankowana była po raz pierwszy już w 1186 roku. W XIII wieku Sławsko stało się siedzibą domu zakonnego joannitów, których posiadłości z nadania księcia Ratibora i jego syna Bogislawa potwierdził w roku 1238 papież Grzegorz X. Jako „castrum Slawena” miejscowość wymieniona została w 1270 roku. Nic nie wiadomo o pierwotnych zabudowaniach klasztoru joannitów, gdyż już w pierwszej ćwierci XIV wieku przeniesiony został on do założonego w 1317 roku pobliskiego Sławna. Niewiele wiadomo również o historii późnogotyckiego kościoła, wzmiankowanego jedynie w dokumentach w 1490 roku.
Czas budowy kościoła nie jest znany, przypuszcza się jedynie, iż mogło to nastąpić pod koniec XIV wieku lub na początku XV stulecia, lecz nie można wykluczyć także, iż powstał w latach 70/80-tych XV wieku, pod wpływem architektury parafialnego kościoła z wielkopolskiego Bnina. W drugiej połowie XV wieku lub na początku XVI stulecia do kościoła w Sławsku dobudowana została wieża.
W XIX wieku rozebrana została zakrystia i zamurowano prowadzący do niej portal. W końcu XIX wieku przebudowane zostały w stylu neogotyckim okna oraz zachodnia elewacja wieży od poziomu piętra. W latach 1966-1967 przeprowadzono konserwację, w trakcie której uzupełniono portal północny oraz odnowiono sklepienia, odsłaniając przy tym ich średniowieczną polichromię.
Architektura
Kościół usytuowano na wzniesieniu w centralnej części wsi. Zbudowany został z cegły w wątkach wedyjskim i polskim, z użyciem głazów narzutowych w przyziemiu oraz zendrówki tworzącej układy rombowe w ścianach wieży. Otrzymał formę halową składającą się z zamkniętego trójbocznie, trójnawowego i czteroprzęsłowego korpusu bez wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium oraz z wieży dostawionej od zachodu. Do pierwszego przęsła od wschodu niegdyś przylegała od strony północnej zakrystia. Wieża wzniesiona została na planie prostokąta, z elewacjami rozczłonkowanymi blendami. Korpus na zewnątrz opięty został przyporami i nakryty dachem dwuspadowym. Wejście utworzono w przyziemiu zachodniej ściany wieży. W jego portalu zastosowano ciekawą technikę polegającą na zwiększeniu liczby uskoków w archiwolcie, w porównaniu z uskokami pionowych ościeży poniżej archiwolty.
Wnętrze o wymiarach 10,9 x 20,1 metra nakryte zostało sklepieniami gwiaździstymi, czteroramiennymi w nawie głównej, sześciodzielnymi w nawach bocznych i dwudzielnymi w trójkątnych przęsłach wschodniego zamknięcia. Co ciekawe przęsło wschodnie, choć znajdujące się w obrębie wieloboku, zostało wyodrębnione w partii sklepienia jako prostokąt z analogicznym przykryciem jak pozostałe przęsła w nawie głównej. Taki rozwiązanie architektoniczne nie ma analogii na terenie Pomorza, a najbliższych podobnych rozwiązań szukać można na terenie Wielkopolski.
Plan kościoła składał się z kwadratowych przęseł w nawie głównej (z wyjątkiem wschodniego zamknięcia) oraz prostokątnych, wydłużonych zgodnie z osią kościoła w nawach bocznych. Sklepienia podtrzymywały krzyżowe w rzucie filary, niepowiązane w arkady międzynawowe, natomiast wiązki żeber na ścianach obwodowych korpusu oparto na niezwykle prymitywnych, ceglanych lub granitowych wspornikach. Wewnętrzne elewacje korpusu otrzymały charakter dwukondygnacyjny z dolną częścią stanowiącą rodzaj masywnego cokołu zakończonego odsadzką. W ukośnej ścianie nawy południowej strefa ta rozbita została zamkniętą ostrołukowo wnęką. Lica górnej partii ściany artykułowano płaskimi lizenami o sfazowanych narożnikach, które połączono u góry w łuki tarczowe.
Pomimo nowatorskiej w tym regionie formy kościoła, wzniesiony on został przez słabo wykwalifikowany warsztat, złożony z pewnością z miejscowych muratorów (być może zastąpili oni wcześniejszą strzechę budowlaną na późniejszym etapie prac). W jego wnętrzu krzywo wymurowano sklepienia o niezwykle prymitywnym, trójkątnym profilu żeber, o niskich kwalifikacjach budowniczych zaświadczają też brakujące w niektórych przęsłach odcinki żeber, czy nieporadne wsporniki sklepień naw bocznych (w ścianie zachodniej korpusu wspornikami są nawet dwa kamienie narzutowe). Pierwotna posadzka kościoła wyłożona była niewykorzystanymi kształtkami żeber sklepiennych, co było rozwiązaniem niezwykłym.
Stan obecny
Kościół w Sławsku jest jedyną budowlą wzniesioną w typie hali z poligonalnym chórem zintegrowanym z korpusem, usytuowaną na terenach położonych na północ od Wielkopolski, czyli poza granicami historycznego Królestwa Polskiego. Wykazuje podobieństwa do kościoła z pomorskiego Bukowa Morskiego oraz do wielkopolskiej fary w Bninie (kombinacja dużych, kwadratowych przęseł nawy głównej z o połowę węższymi przęsłami naw bocznych, zastosowanie jednolitej osnowy sklepiennej całego wnętrza, niepodzielonego arkadami międzynawowymi). Byłby to zatem wyjątkowy przypadek oddziaływania architektury wielkopolskiej na budownictwo Pomorza (przeważnie dominował kierunek odwrotny).
Niestety dwudzielne okna kościoła zostały na nowo przebite w XIX wieku, a brak jest jakichkolwiek śladów po dawnych otworach. Zachował się jedynie zamurowany portal o bogato profilowanych ościeżach, wiodący niegdyś z wnętrza korpusu do zakrystii oraz portal w przyziemiu wieży. W południowo – zachodnim narożniku korpusu ukazano fragment odkrytej podczas prac remontowych oryginalnej, średniowiecznej posadzki.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Adamski J., Hale z poligonalnym chórem zintegrowanym w architekturze gotyckiej na terenie Polski, Kraków 2010.
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Ober M., Gotyckie kościoły wiejskie okolic Darłowa, „Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej”, tom VI, Gmina Darłowo, Sławno 2007.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.