Historia
Skarszewy (Schöneck) po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych w 1305 roku, kiedy stanowiło siedzibę komandorii joannickiej. W 1341 roku osada otrzymała po raz drugi przywilej lokacyjny, w którym uposażenie uzyskała miejscowa parafia. Jej murowany kościół wzniesiono w drugiej połowie XIV wieku, najpewniej na miejscu starszej budowli wzmiankowanej w akcie lokacji z 1341 roku.
W 1551 roku kościół św. Michała został przejęty przez gminę luterańską, lecz już w 1594 roku biskup włocławski Hieronim Rozrażewski zwrócił go katolikom. Prawdopodobnie w czasie krótkiego służenia protestantom, budynek nie przeszedł żadnych znaczących zmian, jedynie wyposażenie mogło zostać wymienione z powodu odmiennych zasad nowego kultu. Nie wiadomo natomiast czy kościół podniósł jakieś straty w trakcie XVII-wiecznych wojen polsko – szwedzkich.
W 1712 roku kościół uległ uszkodzeniu w trakcie wielkiego pożaru miasta. Odrestaurowano go dwa lata później, przy czym w trakcie odbudowy pierwotne sklepienie pod wieżą zostało zastąpione drewnianym stropem. Dobudowana została także kruchta, a stary przedsionek przekształcono w kaplicę. Kolejna gruntowna renowacja i budowa nowego szczytu nawy miała miejsce w 1868 roku. W 1890 roku postanowiono wznieść murowane zwieńczenie wieży.
Architektura
Kościół został wzniesiony jako orientowana względem stron świata, trójnawowa budowla halowa, z prezbiterium po stronie wschodniej zamkniętym wielobocznie. W fasadę zachodnią częściowo wtopiona została czworoboczna wieża, niska i przysadzista z powodu nie ukończenia w okresie średniowiecza, a przy północnej ścianie prezbiterium usytuowana została podłużna, prostokątna zakrystia. Od południa wejście do nawy bocznej poprzedziła obszerna kruchta. Układ kościoła charakteryzował się skośnie poprowadzonymi ścianami naw bocznych oraz zwężającą się nawą główną ze wschodu na zachód, co zapewne wynikało z wcześniejszego wybudowania prezbiterium i wieży, a następnie dopasowywania do nich korpusu.
Całość budowli (poza kruchtą) została wzmocniona od zewnątrz uskokowymi przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem, pomiędzy którymi od północy, wschodu i południa przepruto duże ostrołukowe okna. Podział horyzontalny elewacji zapewnił niski, kamienny cokół, gzyms kapnikowy pod oknami oraz tynkowana opaska pod okapem dachu (utworzona na rożnej wysokości w prezbiterium i ścianach wschodnich korpusu, a ścianach wzdłużnych naw bocznych). Proste elewacje udekorowano jedynie na zachodniej ścianie wieży, gdzie umieszczono trzy ostrołucznie zamknięte blendy. Poniżej nich na osi osadzono ostrołuczny, profilowany portal wejściowy do podwieżowej kruchty.
Wnętrze korpusu podzielono na trzy przęsła w nawie głównej oraz po cztery przęsła w nawach bocznych, przy czym skrajne zachodnie oflankowały od północy i południa wieżę. Podział na nawy zapewniły dwie pary ośmiobocznych filarów oraz dwie pary półfilarów przyściennych (przy podstawie wieży i przy arkadzie tęczy). Filary otrzymały masywne cokoły, gładkie trzony oraz cienkie, profilowane imposty w strefie kapiteli. Opuszono na nie ostrołuczne, profilowane arkady międzynawowe. Sklepienia naw i prezbiterium nigdy nie zostały wykonane, ale prawdopodobnie istniało sklepienie w podwieżowej kruchcie, ostrołuczną kolebką nakryto też zakrystię.
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny z czasów średniowiecza, powiększony został jedynie o małą kruchtę południową, w związku z przekształceniem pierwotnej kruchty w kaplicę. Nowożytną nadbudowę uzyskała nieukończona w średniowieczu wieża, odbudowany w nowych formach musiał także zostać wschodni i zachodni szczyt korpusu. Okna utraciły oryginalne maswerki, zapewne przekształcane były też ościeża.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny św. Michała Archanioła, M.Trafalski, nr 3955, Skarszewy 1983.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreise Carthaus, Berent und Neustadt, red. J.Heise, Danzig 1884.
Grzyb A., Strzeliński K., Najstarsze kościoły Kociewia, Starogard Gdański 2008.