Historia
Kościół św. Jana Chrzciciela w Siewierzu został zbudowany na przełomie XI i XII, być może z fundacji Piotra Dunina Własta, palatyna księcia Bolesława Krzywoustego. Pierwotnie wokół kościoła zlokalizowana była osada siewierska, jednak najprawdopodobniej po najazdach mongolskich z XIII wieku została ona przeniesiona bliżej zamku. Kościół utracił wtedy funkcje parafii.
Nowożytne przekształcenia kościoła zapoczątkowała przebudowa z pierwszej połowy XVII wieku, kiedy to pierwotny strop belkowy nad nawą zastąpiony został sklepieniem kolebkowym, co z kolei wpłynęło na konieczność wzmocnienia ścian zewnętrznych przyporami. W ramach prac prowadzonych w 1696 roku po pożarze podwyższono oba szczyty kościoła, wymieniono konstrukcję dachową i wzniesiono barokową sygnaturkę, a od frontu dobudowano kruchtę. W takiej formie kościół przetrwał do 1945 roku.
Na początku XIX wieku w otoczeniu świątyni założono cmentarz przeniesiony z terenu centrum miasta, a kościół św Jana Chrzciciela stał się kaplicą cmentarną. W trakcie prac konserwatorskich przeprowadzonych w latach 1947-1956 zrekonstruowano zniszczone sklepienie kolebkowe, a ponadto usunięto elementy nowożytne, rozbierając XVII-wieczne przypory, sygnaturkę i kruchtę.
Architektura
Kościół wykonany został w stylu romańskim z dobrze ociosanych bloków piaskowca układanych regularnymi warstwami. Utworzyła go nawa na planie prostokąta o wymiarach 5,9 x 9 metrów, zamknięta od wschodu niewielką apsydą. Wejście do kościoła, ulokowane od zachodu, zaakcentowano kamiennym, półkoliście zamkniętym, uskokowym portalem z gładką płytą tympanonu oraz z pozbawioną zdobień archiwoltą utworzoną z klińców.
Wnętrze nawy pierwotnie przekryte było płaskim drewnianym stropem i doświetlone trzema obustronnie rozglifionymi, romańskimi otworami okiennymi przeprutymi w dłuższych bokach (dwoma od południa, jednym północnym) oraz pojedynczym oknem w fasadzie zachodniej. Nadano im szczelinową formę i półkoliste zamknięcia. W zachodniej części nawy pierwotnie znajdowała się kamienna empora. Była to trybuna o trzech przęsłach sklepienia krzyżowego, wspartego na dwóch filarach i spływającego na pilastry w ścianach bocznych nawy oraz wsporniki w ścianie zachodniej. Wejście na nią stanowić mogły tylko drewniane schody umieszczone wzdłuż jednego z bocznych murów.
Wnętrze apsydy poprzedzono dwoma stopniami i łukiem tęczowym, a część prezbiterialną kościoła poprzedzono nieznacznym uskokiem podkreślonym lizenami. Apsydę oświetlał niewielki romański, rozglifiony otwór okienny. W jej wnętrzu znajdował się ołtarz osadzony na stipesie, czyli podstawie ołtarzowej. Ściany apsydy w średniowieczu pokryte były polichromii datowanymi na XII wiek. Zwieńczono ją sklepieniem konchowym, u podstawy którego poprowadzono profilowany gzyms.
Stan obecny
Kościół jest jednym z z najstarszych zabytków architektury polskiej. O jego wartości historycznej, artystycznej i naukowej świadczy bardzo dobry stan zachowania substancji zabytkowej z XII wieku. Jedynym błędem w trakcie renowacji było zastosowanie sklepienia kolebkowego zamiast drewnianego stropu, pozostawiono także podwyższone w XVII wieku szczyty. W zachodniej części nawy zachowały się ślady po kamiennej emporze, natomiast w apsydzie oryginalny stipes, czyli podstawa ołtarzowa, a także słabo widoczne fragmenty malowideł z XII wieku. Dostęp do wnętrza zabytku jest niestety ograniczony. Kościół jest otwarty w dzień św. Jana Chrzciciela oraz w Dzień Zaduszny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2008.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1990.