Historia
Pierwsza wzmianka o osadzie Sieraków odnotowana została w 1251 roku, natomiast informacje o istnieniu miasta pojawiły się w 1338 roku. Zamek po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych w 1397 roku. Zbudowany został pod koniec XIV wieku z inicjatywy rodu Nałęczów. Prace rozpoczął najprawdopodobniej Maćko Borkowic, wojewoda poznański, lub jego córka Wichna, a kontynuował je wnuk Wincenty. W połowie XV wieku Sieraków nabył Łukasz Górka herbu Łodzia, który ostatecznie ukształtował gotycki zamek.
W drugiej połowie XV wieku właścicielem Sierakowa był syn Łukasza Górki – Uriel, od 1478 roku generalny kolektor świętopietrza w archidiecezji gnieźnieńskiej, a od 1479 roku biskup poznański. W 1498 roku dobra odziedziczył jego bratanek Łukasz, a po nim kolejny Łukasz, syn Andrzeja Górki. W 1570 roku zamek przeszedł w ręce starosty Jakuba Rokossowskiego, który w 1591 roku sprzedał Sieraków Piotrowi z Bnina Opalińskiemu, staroście pobiedziskiemu i śremskiemu, od 1620 roku kasztelanowi poznańskiemu, a od 1622 roku wojewodzie poznańskiemu. Nowy właściciel nadbudował zabudowania mieszkalne zamku i przekształcił go w barokową rezydencję. Przebudowa mogła mieć związek z koniecznością napraw zamku po pożarze jaki wybuchł na przełomie XVI i XVII wieku.
W 1763 roku zamek i włości kupił baron Piotr Mikołaj Neugarten von Gartenberg, używający polskiego nazwiska Sadogórski. Prawdopodobnie za jego czasów dokonano rozbiórki skrzydła północnego, zrujnowanego na skutek wieloletnich zaniedbań. W kolejnych latach właściciele często się zmieniali, i choć zamku nie zniszczył wielki pożar miasta z 1817 roku, to jednak budowla stopniowo podupadała. Ostatecznie w 1829 roku, w związku z budową nowej drogi, zamek został prawie całkowicie rozebrany. W 1991 roku postanowiono odrestaurować jego pozostałości i umieścić w nim sarkofagi rodziny Opalińskich. Prace budowlano – badawcze trwały dwa lata. Z braku źródeł o wyglądzie zamku postanowiono dokonać jedynie rekonstrukcji skrzydła południowego.
Architektura
Zamek stał na regularnym, sztucznym, ziemnym kopcu, na południowym brzegu Warty, w pobliżu przeprawy przez rzekę. Warta podnosiła obronność założenia, choć nie otaczała zamku zakolem, dlatego przekopano wokół niego fosę. Po stronie zachodniej znajdowało się miasto, od którego zamek oddzielony był ową fosą, natomiast po stronie wschodniej funkcjonowały zabudowania gospodarcze (folwark) o funkcji niewielkiego, otwartego podzamcza. W nieco dalszej odległości, od południa wschodu i zachodu, zamek i miasto otaczały liczne jeziora i strumienie.
W pierwszej fazie budowy wzniesiony został obwód ceglanych murów otaczających obszar o wymiarach 26 x 24 metry. Wjazd na dziedziniec zapewniała ulokowana od wschodu brama, zapewne prosty przejazd przebity w kurtynie muru, choć przypuszczalnie poprzedzony zwodzonym mostem przerzucanym nad fosą. W północnej części dziedzińca usytuowano murowany budynek mieszkalny, zaś w części południowej drugi budynek, początkowo konstrukcji drewnianej lub szkieletowej. Budynek północny zajął całą długość zamku oraz szerokość 8 metrów. Wzmocniony był charakterystycznymi narożnymi przyporami, wnętrza mogły więc być podsklepione. Ponadto na wąskim dziedzińcu wykopano studnię sięgającą poziomu rzeki, która jednak, wobec natrafienia na warstwy węgla drzewnego i margla, zamieniona została szybko na rodzaj chłodni do przechowywania żywności.
W pierwszych latach XV wieku, poprzez wstawienie w zachodniej części dziedzińca poprzecznej ściany, wzniesiono krótkie, murowane skrzydło zachodnie. Jednocześnie powstał nowy, już murowany budynek południowy, o zbliżonych gabarytach do północnego. Jego narożniki także wzmocniono przyporami, przy czym wschodnią usytuowano pod skosem. W tym etapie skrzydło południowe mieściło w przyziemiu jedną przestrzeń, rozdzieloną w jednej trzeciej długości skrzydła gotycką arkadą. Do arkady założono sklepienie kolebkowe, resztę zaś przykrywał drewniany strop. Przed połową XV wieku dokonano kolejnej modyfikacji, dzieląc parter na większą i mniejszą salę nowo wykonaną ścianą.
Pomieszczenia najniższych kondygnacji tradycyjnie pełniły funkcje gospodarcze (w części północno – wschodniej mieściła się kuchnia), natomiast komnaty mieszkalne znajdowały się na piętrach. Wyposażenie zamku w postaci kaflowych piecy i posadzek ceramicznych, wskazywałoby na dużą dbałość o wygodę, kontrastującą z dość skromnym układem budowli. O sanitariat prawdopodobnie dbały latryny umieszczone w trzech masywnych przyporach. Można sądzić, że o ile izby parteru przykryte były sklepieniami, to pomieszczenia piętra nakrywały belkowane stropy, a wysokie, osłonięte szczytami dachy obu głównych skrzydeł pokryte był gotycką dachówką.
Stan obecny
Widoczne dziś południowe skrzydło zamku, jest w dużej części rekonstrukcją z lat 90-tych XX wieku, nawiązującą do gotyckiego etapu historii budowli. Oryginalne mury zachowane są jedynie na poziomie przyziemia, przy czym konieczne było wykonanie od zewnątrz nowego lica, utworzonego z cegły o wymiarach gotyckich. Obecnie w odtworzonym budynku mieści się muzeum, którego ekspozycje prezentują dzieje Ziemi Sierakowskiej od czasów najdawniejszych po współczesność. Na szczególną uwagę zasługują sarkofagi rodziny Opalińskich, odkryte w 1991 roku w krypcie kościoła pobernardyńskiego i przeniesione na parter zamku. Pierwsze piętro, wypełniane stopniowo rekonstruowanymi na podstawie autentycznych fragmentów elementami dawnego wyposażenia (m.in. ceramicznymi piecami), służy między innymi do organizowania uroczystych spotkań. Na drugim piętrze odbywają się wystawy okresowe. Zamek otwarty jest: wtorek – piątek 8.30-15.30, sobota 11.00 – 15.00, niedziela 13.00 – 17.00, w poniedziałki muzeum jest nieczynne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Skuratowicz J., Zamek Górków i Opalińskich w Sierakowie, „Ochrona Zabytków”, nr 53/4 (211), 2000.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 2, architektura obronna, Kalisz 2011.