Historia
Na terenie Sątoczna (Leunenburg) w 1326 roku zbudowany został zamek krzyżacki, który nie uchronił jednak osady w 1346 roku przed częściowym zniszczeniem przez Litwinów. Kościół w Sątocznie został wzniesiony po połowie XIV wieku, najpewniej po 1360 – 1371 roku, kiedy to Ulrich Fricke, komtur Balgi nadał Krügerom z Leunenburga przywilej lokacyjny mający na celu odnowienie spustoszonej wsi. Początkowo zbudowana została jedynie nawa oraz dolna część wieży, następnie dobudowano kruchtę. Na początku XV stulecia wzniesiono prezbiterium i odnowiono przypory nawy, a pod koniec XV wieku i na początku XVI stulecia podwyższono wieżę. Po pożarze z 1591 roku odbudowano szczyty wieży, zaś w XVIII wieku dostawiona została kaplica grobowa rodu Eulenburgów. W latach 1839 – 1842 miała miejsce gruntowna renowacja kościoła pod kierunkiem proboszcza Simona Gemmela, w trakcie której między innymi wymieniono wyposażenie na klasycystyczne.
Architektura
Zorientowany względem stron świata kościół wymurowano z cegły o wątku gotyckim, na wysokiej kamiennej podmurówce (około 1,5 – 2 metry). Uzyskał on rozwinięty jak na niewielką osadę, bardzo rozciągnięty układ przestrzenny (co zapewne był wynikiem usytuowania w pobliżu zamku), składający się z jednonawowego korpusu (22,7 x 12,6 metrów), węższego i niższego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium (14,4 x 10 metrów) i dwukondygnacyjnej zakrystii po jego północnej stronie. Od strony zachodniej umieszczona została wieża o 32 metrowej wysokości, zbudowana na planie prostokąta poprzecznego, natomiast od południa usytuowano kruchtę.
Nawę i prezbiterium opięto od zewnątrz przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. W nawie podzieliły one ściany wzdłużne na cztery odcinki, wypełnione symetrycznie przebitymi, ostrołucznie zamkniętymi oknami, flankowanymi przez blendy o podobnej formie. Podział poziomy murów nawy i prezbiterium zapewniły tynkowane fryzy, przerywane na wysokości przypór.
Elewacjom wieży nadano bogaty wystrój. W przyziemiu po bokach wejścia utworzono po dwie blendy, wyżej zaś pierwsze piętro wieży rozczłonkowano wysokimi blendami o dwudzielnych zwieńczeniach. Drugie piętro uzyskało jeszcze bogatsze elewacje – z każdej strony po dwa wyśrodkowane uskokowe otwory dźwiękowe, od północy i południa flankowane ostrołucznymi blendami, a od zachodu i wschodu blendami zdwojonymi o dwudzielnych zwieńczeniach. Wyraźny podział na kondygnacje utworzyły tynkowane fryzy, zakończone przed narożnikami wieży.
Wejście do kościoła wiodło od zachodu poprzez przyziemie wieży oraz od południa poprzez uskokowy, profilowany portal kruchty, flankowany ostrołucznymi blendami. Portal wieży, ostrołukowy i profilowany, osadzony został w wysokiej, także ostrołucznej wnęce z otworem na bronę. Wnętrze nawy przykryto stropem, prezbiterium sklepieniem gwiaździstym, ośmioramiennym. Piętro zakrystii pierwotnie otwarte było małą galerią na prezbiterium. To ostatnie połączono z nawą arkadą o ostrołucznej, profilowanej archiwolcie.
Stan obecny
Kościół w Sątocznie należy do jednych z cenniejszych wiejskich, średniowiecznych budowli sakralnych o bogatym układzie przestrzennym i dekoracji ścian. Pierwotne są mury obwodowe wszystkich jego elementów poza wczesnonowożytną kaplicą południową przy prezbiterium. Zwracają uwagę zdobienia elewacji wieży, a zwłaszcza unikalna wnęka na bronę przy portalu zachodnim. Większość okien wciąż posiada oryginalną formę, przetrwał portal południowy kruchty, arkada tęczy, sklepienie w prezbiterium. W pobliżu kościoła znajduje się ciekawy gospodarczy budynek o konstrukcji ryglowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.