Historia
Zamek w Sątocznie (niem. Leunenburg) zbudowany został z inicjatywy komtura Bałgi Dietricha von Altenburga, przy czym wraz z nim założona miała zostać w 1326 roku pobliska wieś. Początkowo dla Sątoczna planowano wysoką rangę, bowiem w 1344 roku założono tam komturię, wykrojoną z terytoriów komturstw bałgijskiego i pokarmińskiego, na czele której stanęli Herold von der Oren, następnie Jan Werkonis i Kuno von Almenhausen. Już w 1346 roku Sątoczno spustoszył najazd Litwinów, choć sam zamek „Lunenborch” nie został zdobyty. Rok później osada i podzamcze zostały ponownie spalone przez Litwinów. Pomimo, że załoga zamku raz jeszcze stawiła dzielny opór i zamek wytrzymał krótkotrwałe oblężenie, to jednak spustoszenie okolicznych ziem i podcięcie podstaw gospodarczych sprawiło, że komturia została przez Krzyżaków zlikwidowana. Zamek w Sątocznie powierzono prokuratorom kętrzyńskim, okresowo nowej komturii w Rynie, a ostatecznie leśniczym.
W trakcie wojny polsko – krzyżackiej z lat 1490-1411 zamek w Sątocznie jako jeden z nielicznych prawdopodobnie pozostawał przez cały konflikt w rękach zakonu. W 1411 roku przebywał w nim komtur świecki Heinrich von Plauen, który wysłał z Sątoczna list do króla Władysława Jagiełły. Tuż po wojnie w źródłach pisanych wzmiankowano kuchnię i piwnice zamkowe, a także podległy zamkowi młyn. Nie wiadomo czy ucierpiały one w trakcie rozpoczętej w 1454 roku wojny trzynastoletniej. Dwa lata po podpisaniu drugiego pokoju toruńskiego zamek otrzymał od Krzyżaków rycerz Albrecht Vogt von Ammerthal, w zamian za zaległy żołd. Jego córka w 1490 roku wyszła za mąż za Botha Eulenburga ze Skandawy, przez co Sątoczno na ponad sto lat stało się własnością rodu Eulenburg.
W 1628 roku pozbawiony większego znaczenia zamek pozbawiony został murów obronnych, rozebranych pomimo toczącej się wojny polsko – szwedzkiej i prawdopodobnie bez związku z jej wydarzeniami. W 1656 roku Sątoczno splądrowali Tatarzy hetmana polnego Wincentego Gosiewskiego, ale do prawie całkowitego zaniku zamku przyczynić się mogła decyzja o budowie nowożytnej rezydencji Eulenburgów w Prośnie, do której prawdopodobnie część materiałów budowlanych czerpano z Sątoczna.
Architektura
Zamek zbudowany został na południe od rzeki Sajny, w pobliżu miejsca gdzie wpadała do niej mniejsza rzeka Guber, ale nie w widłach obu tych cieków wodnych. Założenie miało w planie kształt zbliżony do nieco nieregularnego czworoboku o wymiarach około 73 x 96 metrów, którego północno – wschodni narożnik stanowił główny dom zamkowy, a pozostałą część podzamcze o konstrukcji drewniano – ziemnej. Obwarowania nie tylko chroniły podzamcze od strony zewnętrznej, ale i oddzielały część gospodarczą od głównej partii zamku.
Główny dom zamkowy miał formę wieży mieszkalnej na planie zbliżonym do prostokąta (lekko trapezowatym z powodu odchylonej ściany zachodniej), o wymiarach 26,3 x 16,1 metra, wzniesionej na sztucznie usypanym kopcu ziemi. Dom zbudowano z cegły w wątku gotyckim na kamiennym fundamencie, ale otoczono nie ceglanym murem parchamu, a jedynie palisadą. Prawdopodbnie posiadał trzy kondygnacje, podparte co najmniej w jednym narożniku (południowo – zachodnim) przyporą. Być może wzorem innych budowli tego typu wnętrze w przyziemiu podzielone było na trzy pomieszczenia (środkową sień i dwie boczne komory).
Zabudowa podzamcza zlokalizowana była na dziedzińcu o rzucie przypominającym literę L. Znajdowało się tam od trzech do pięciu budynków konstrukcji drewnianej i szachulcowej, zgrupowanych w części południowej i północnej. Podzamcze chronione było nawodnioną fosą o szerokości około 10-15 metrów oraz ziemnym wałem, zwieńczonym palisadą czy też częstokołem wykonanym z dębowych bali. Brama wjazdowa znajdowała się po stronie południowej, natomiast wjazd do głównej części zamku znajdować się musiał w pobliżu któregoś z północnych narożników.
Stan obecny
Do czasów współczesnych na powierzchni gruntu zachowała się jedynie ceglana piwnica ze sklepieniem kolebkowym z XVII lub XIX wieku. Jej mury wzdłużne prawdopodobnie są ścianami dawnego zamku. Pozostałe relikty fundamentów zostały zasypane po zakończeniu badań archeologicznych. Teren zamku znajduje się na polu po północno – zachodniej stronie gotyckiego kościoła. Podzamcze jest obecnie ziemią orną i łąką, natomiast zamek górny zajmuje kępa drzew i krzewów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Knyżewski M., Formy siedzib średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich w granicach obecnej Polski, „Archaeologia Historica Polona”, 26/2018.
Torbus T., Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, część II, katalog, Gdańsk 2023.
Wasik B., Wieże mieszkalne w krzyżackiej architekturze zamkowej w Prusach, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Archeologia XXXVIII, 2022.