Historia
Dom został wybudowany przez warsztat muratora Marcina Proszko oraz mistrza Jana z Krakowa w 1476 roku, z fundacji kronikarza i duchownego Jana Długosza, dla zgromadzenia księży mansjonarzy (założonego w 1470 roku przez biskupa krakowskiego Jana). Pracami kierował mansjonarz Stanisław Łukawski z pomocą zarządzającego budową Mikołaja Lorincza.
W XVI wieku budynek został ozdobiony attyką. W drugiej połowie następnego stulecia dom został ponownie przebudowany w trakcie remontu, koniecznego z powodu zniszczeń z czasu najazdu szwedzkiego w 1656 roku, a może i spowodowanych wybuchem amunicji na sandomierskim zamku.
W XIX wieku, po rozwiązaniu zgromadzenia mansjonarzy w 1819 roku, budynek przekazano kapitule, ale z czasem popadł on w zaniedbanie. Prace remontowe przeprowadzono w 1865 roku i następnie w latach 1934-1936, z inicjatywy biskupa Włodzimierza Jasińskiego, kiedy to rozpoczęto gruntowną restaurację budynku dla potrzeb Muzeum Diecezjalnego.
Architektura
Dom usytuowano obok skarpy, w południowo – wschodniej części miasta, niedaleko zamku królewskiego i kolegiaty. Budynek wzniesiono z cegły o układzie gotyckim, na kamiennej podmurówce, z elewacjami zdobionymi nieregularnymi rombami ułożonymi z wypalanej do czarnego koloru zendrówki. Wzniesiono go na planie prostokąta wydłużonego na linii wschód – zachód. Otrzymał dwie podpiwniczone kondygnacje, przykryte dwuspadowym dachem opartym przy krótszych bokach na trójkątnych, zdobionych blendami szczytach.
Wewnątrz przyziemie budynku podzielono na dwie części, rozdzielone pośrodku obszerną sienią, do której prowadziły dwa portale gotyckie. Nad południowym portalem umieszczona została ozdobna tablica erekcyjna z herbem Długosza Wieniawą, opatrzona datą 1476. Sień skomunikowano z górnym piętrem i piwnicą, do której prowadziły wąskie schody, mieszczące się w grubości muru. W części zachodniej znajdował się wzdłuż osi wzdłużnej korytarz z dwoma pomieszczeniami po bokach. We wschodniej umieszczono pojedyncze pomieszczenie gospodarcze. Parter w całości nakryty zostały drewnianymi stropami belkowymi.
Na poziomie pierwszego piętra, ponad sienią urządzono dużą salę, zapewne o funkcji refektarza. Po jego bokach znajdowały się po dwie izby w układzie dwutraktowym. Wszystkie one, podobnie jak parter, przykryte były drewnianymi stropami. Kolebką zwieńczono jedynie klatki schodowe oraz piwnicę. Obydwie główne kondygnacje oświetlały czworoboczne okna osadzone w profilowanych obramieniach.
Stan obecny
W budynku obecnie mieści się Muzeum Diecezjalne ze zbiorami sztuki sakralnej. Posiada ono bardzo cenne zbiory z zakresu malarstwa, rzeźby sakralnej, tkaniny, drobnej plastyki oraz elementów wystroju architektonicznego, jak również sztuki zdobniczej, ceramiki, kolekcji mebli, numizmatyki i archeologii. Godziny otwarcia: sezon letni: (od 1 maja do 30 września) od wtorku do soboty: 9.00 – 16.30 niedziele i święta: 13.30 – 16.30. Sezon zimowy: (od 1 października do 31 kwietnia) od wtorku do soboty: 9.00 – 15.30 niedziele i święta: 13.30 – 15.30.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Górski E., Diecezjalne Muzeum Sandomierskie, Sandomierz 1946.