Historia
Zamek powstał w latach 70-tych XIV wieku z inicjatywy rodu Świnków, być może z fundacji kasztelana rypińskiego Piotra Świnki, pełniącego urząd w latach 1373-1398, bowiem bale do konstrukcji mostu nad zamkową fosą ścięte zostały na przełomie roku 1373 i 1374. W XV i XVI wieku zamek był nadal użytkowany, lecz bez większych przekształceń architektonicznych. W 1434 roku jego właścicielem mógł być niejaki Tomasz z Sadłowa herbu Doliwa („Tomko de Sadlowo”), kasztelan słoński. Już w XVII stuleciu zamek stracił funkcje rezydencjonalne. Od XIX wieku był sukcesywnie rozbierany. Ostatnie zniszczenia zabytkowa budowla poniosła zapewne w trakcie utwardzania pobliskiej drogi w latach 50-tych i 60-tych XX wieku, kiedy to robotnicy czerpali z niej kamień i cegłę do robót budowlanych.
Architektura
Zamek zbudowany został na kępie pośród nizinnych, podmokłych i bagiennych terenów przy wschodnim brzegu niewielkiej rzeki, jednego z dopływów Rypiennicy. Wzniesiono go z cegły na fundamentach z kamieni eratycznych. Składał się z dwóch zachodzących na siebie narożnikami czworoboków, utworzonych przez obronne mury obwodowe: głównej części mieszkalnej po stronie południowo – zachodniej oraz północno – wschodniego podzamcza. Całe założenie zajmowało około 1600 m2, było więc stosunkowo rozległe jak na zamek rycerski.
W południowo – zachodnim obwodzie muru obronnego stał główny dom mieszkalny o wymiarach 14 x 26 metrów, otoczony międzymurzem (parchamem) o szerokości od 4,3 do 5,5 metrów, które obiegało dom na całym obwodzie za wyjątkiem odcinka północnego, przyległego do podzamcza. Budowla ta połączona była również z czworobocznym podzamczem wydłużonym i nietypowo wąskim budynkiem bramnym, w narożniku podpartym masywną przyporą. Do przejazdu bramnego wiódł drewniany most, posadowiony na palach wbijanych w bagno, usytuowany w takim miejscu, że flankował go mur parchamu budynku mieszkalnego.
Wnętrze domu mieszkalnego w przyziemiu podzielone było na trzy pomieszczenia: południowe przykryte sklepieniem krzyżowym, środkowe mające charakter wąskiej sieni wejściowej o szerokości zaledwie około 1,8 metra oraz największe północne przykryte drewnianym stropem. Na piętrze hipotetycznie mieściły się dwie lub trzy sale o charakterze mieszkalno – reprezentacyjnym, ponad którymi funkcjonować mogła jeszcze jedna kondygnacja. Sąsiedni budynek bramny w przyziemiu podzielono także na trzy pomieszczenia, przy czym wschodnie pełniło rolę przejazdu bramnego na podzamcze, a pozostałe musiały być związane z wejściem z podzamcza do budynku mieszkalnego. Wydzieloną przestrzenią był również wschodni fragment parchamu, oddzielony od pozostałej części narożną przyporą, prawdopodobnie przedłużoną do formy poprzecznej ściany.
Północno – wschodni czworobok murów podzamcza wzmocniony został w narożnikach usytuowanymi pod skosem przyporami. Wewnątrz dziedziniec otaczały ustawione przy murach dwa wąskie i podłużne budynki konstrukcji szkieletowej. Jeden wypełniał odcinek północny, drugi wschodni, stały więc prostopadle w stosunku do siebie i były połączone narożnikami. Zapewne pełniły funkcje gospodarcze (np. stajnie, spichrze, obory itp.) Po zachodniej stronie dziedzińca podzamcza mogła się znajdować furta wiodąca na parcham wokół głównego budynku mieszkalnego. Na dziedzińcu podzamcza znajdowała się studnia.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Na powierzchni gruntu nie widać żadnych większych elementów budowli, pozostał jedynie niewielki, zarośnięty drzewami i krzewami kopiec, kryjący przebadane przez archeologów pozostałości murów przyziemia i fundamentów. Wstęp na teren dawnego zamku jest wolny, ale nie wiedzie do niego żadna ścieżka, trzeba więc z szosy po południowo – zachodniej stronie Sadłowa przebyć łąkę na przełaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kajzer L., Zamek w Sadłowie na ziemi dobrzyńskiej – wstęp do problematyki badawczej, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 11/1997.
Lasek P., Obronne siedziby rycerskie i możnowładcze w czasach Kazimierza Wielkiego [w:] Wielkie murowanie. Zamki w Polsce za Kazimierza Wielkiego, red. A.Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa 2019.
Lasocki Z., Dostojnicy i urzędnicy ziemi dobrzyńskiej w XIV i XV wieku, Warszawa 1934.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.