Historia
Kościół parafialny w Rudzie wspomniany został już pod 1106 rokiem w kronice Anonima, tzw. Galla. Miał on zostać wybudowany kilka lat wcześniej, a podczas konsekracji połączonej z uroczystościami świeckimi dojść miało do gorszących zajść, w tym do zabójstwa. Po raz kolejny Ruda odnotowana została w bulli gnieźnieńskiej z 1136 roku jako siedziba kasztelani, która prawa miejskie uzyskała około 1264 roku. W 1226 i 1239 roku kościół w Rudzie poświadczony został jako kolegiata (z prepozytem Janem i archidiakonem Wolmirem), jednak godność tą w 1419 roku przeniesiono do Wielunia. Rok później przebudowane zostało w stylistyce gotyckiej prezbiterium i nawa kościoła, zaś w 1594 roku dobudowano od północy kaplicę. W takim stanie kościół dotrwał do 1803 roku, gdy przeprowadzono gruntowną przebudowę, połączoną z rozbiórką wieży i wzniesieniem kruchty.
Architektura
Pierwotny romańskie kościół był prostą i niewielką budowlą wzniesioną z kwadr piaskowca i częściowo rudy darniowej, układanych w regularne warstwy. Składał się z pojedynczej prostokątnej nawy, przypuszczalnie od wschodu zamkniętej półkolistą apsydą. Oświetlenie kościoła zapewniały wąskie, półkoliście zamknięte, rozglifione do wnętrza okna, a wejście prowadziło poprzez prosty, półkoliście zamknięty portal z gładkim tympanonem, dość nietypowo umieszczony w ścianie północnej. Wewnątrz w zachodniej części nawy znajdowała się empora.
Rozbudowę Z XV wieku przeprowadzono przy użyciu cegły układanej w wątku gotyckim. W jej trakcie pozostawiono jedynie północną ścianę romańskiej nawy, wkomponowaną w nowy, większy korpus o wymiarach około 8,8 x 17 metrów, połączony na wschodzie z nieco węższym, trójbocznie zamkniętym prezbiterium, wzmocnionym w narożnikach trzema przyporami. Do tego ostatniego od północy dostawiona została zakrystia, natomiast przy nawie od zachodu znajdować się miała wieża.
Stan obecny
Kościół uległ gruntownej przebudowie, na skutek której prawie całkowicie utracił średniowieczne cechy stylistyczne. Z okresu romańskiego przetrwała jedynie ściana północna nawy o długości 12 metrów z dwoma pierwotnymi, obecnie zamurowanymi oknami i portalem. Pozostałe mury nawy i prezbiterium pochodzą z okresu gotyckiego, natomiast klasycystyczna kruchta zachodnia i kaplica północna są w całości nowożytne. Wewnątrz prezbiterium zachowało się sklepienie krzyżowo – żebrowe oraz portal do zakrystii w ostrołucznym obramieniu. Spośród średniowiecznego wyposażenia zobaczyć można późnogotycki tryptyk i chrzcielnicę z XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.