Historia
Początki zamku Rogowiec (niem. Hornsburg) sięgały końca XIII wieku i prawdopodobnie wiązały się z księciem Bolkiem I świdnickim, który mógł nakazać zbudować go jako jedno z ogniw łańcucha umocnień wzdłuż granicy czeskiej. Kasztelanem był wówczas niejaki Reinczko Schoff z Makowic, oficjał na dworze Bolka I, odnotowany w przekazach pisanych w 1292 roku („Reinsko castellanus in Hornsberch”). Reinczko urząd kasztelana Rogowca dzierżył jeszcze w 1299 roku.
W 1316 roku zamek stał się bazą wypadową księcia Władysława legnickiego, w konflikcie z Bolesławem brzeskim. Z Rogowca najeżdżał księstwo brata, razem z miejscowym rycerzem o nieznanym imieniu i drużyną utworzoną z ludzi wyjętych spod prawa. Przed połową XIV wieku, w czasie wojny Bolka II świdnickiego z Janem Luksemburskim, na zamku przetrzymywani mieli być więźniowie określeni jako zdrajcy. Podobno przebywał w nim też w 1353 roku książę, przed planowanym najazdem na czeskie ziemie. W trakcie walk Rogowiec prawdopodobnie został zniszczony. Pożar wywołany podłożeniem ognia pod obwód obronny, znacznie osłabił konstrukcję budowli i najpewniej przyczynił się do pęknięcia głównej wieży – bergfriedu na trzy części.
W drugiej połowie XIV wieku Rogowiec odbudowano, zapewne z inicjatywy Bolka II, gdyż w 1364 roku zamek odnotowany został jako jego własność na dokumencie Karola IV Luksemburskiego, związanym z układem obu władców o przeżycie. Burgrabią na zamku był wtedy Mikołaj Bolcze, ochmistrz dworu świdnickiego („Nicole Bolczen hovemeistere und burgrave czum Hornsberge”), za którego przeprowadzona miała zostać rozbudowa Rogowca. W 1392 roku, po śmierci Agnieszki, wdowy po Bolku II, zamek wraz z całym księstwem świdnicko-jaworskim przeszedł pod panowanie czeskie. Początkowo zachował państwowy charakter – w 1404 roku król Wacław IV nadał go Janowi Kruszynie von Leuchtenberg, staroście księstwa świdnicko-jaworskiego, zaś w 1409 roku odnotowana została wzmianka o burgrabim Franczku Adelungspach. Już jednak w 1420 roku w Rogowcu przebywać miał Franciszek z Pogorzeli, trudniący się napadami i rozbojami.
W okresie wojen husyckich według późniejszej i niepotwierdzonej tradycji zamek miał zostać zdobyty i zniszczony w trakcie czeskiego najazdu z 1428 roku, wraz z pobliskimi zamkami Radosno i Nowy Dwór oraz wsiami Rybnicą i Grzmiącą. Od 1429 roku w Rogowcu siedzieli sławni rycerze-rabusie, panowie Schellendorf, wykorzystujący okres ogólnego chaosu i bezprawia. Ostatecznie ich działania sprowokowały odwetową wyprawę wojsk króla Macieja Korwina, prowadzoną przez starostę Georga von Stein, która zdobyła Rogowiec w 1482 roku. Rok później zamek odnotowano jako zrujnowany („burgstal Horrnstein”). Nie został już nigdy odbudowany, natomiast podległe mu lenna na początku XVI wieku włączono do dóbr książańskich.
Architektura
Zamek zbudowany został w szczytowej partii jednego ze wzniesień górskiego łańcucha. Skaliste, wysokie stoki zapewniały ochronę zwłaszcza od wschodu, zachodu i częściowo północny, podczas gdy na południu wzgórze zamkowe łączyło się przełęczą z kolejnym wzniesieniem. Na północnym – wschodzie nieco łagodniejsze zbocza stopniowo opadały ku odległej o kilkaset metrów dolinie rzeki Rybnej oraz osady Grzmiąca. Szczytowa partia wzgórza od zachodu tworzyła niewielki cypel, na którym wzniesiono najstarsze zabudowania mieszkalno – obronne, rozbudowywane w drugiej połowie XIV wieku i w XV stuleciu ku stronie południowej i wschodniej.
Zamek górny w planie miał kształt zbliżony do trójkąta równoramiennego o bokach długości około 25 metrów. W jego zachodnim narożniku stała cylindryczna wieża – bergfried o średnicy 10 metrów i grubości muru wynoszącej 3,6 metra, połączona z dwoma kurtynami. Szerokość muru obwodowego była zróżnicowana i wynosiła od 1-1,3 metra nad zachodnią skarpą do 2,5 metra na pozostałych, bardziej zagrożonych odcinkach. W pierwszej fazie użytkowania z końca XIII wieku zabudowę zamku tworzył podłużny budynek zajmujący wschodnią część dziedzińca, z wnętrzem o wielkości około 6,5-7 x 24-25 metrów. W przyziemiu posiadał dwa wejścia prowadzące z dziedzińca, parter mógł więc być podzielony na dwa pomieszczenia. Zewnętrzną strefą obrony zamku były obwarowania drewniano – ziemne, częściowo wykute w skalnym podłożu.
W drugiej połowie XIV wieku zamek został znacznie przekształcony w ramach odbudowy ze zniszczeń wojennych. Zburzona wieża główna przestała pełnić funkcję miejsca ostatecznej obrony i została zredukowana do wysokości muru obwodowego. Od strony dziedzińca jej obniżoną bryłę podparto przyporą. Na miejscu rozebranego budynku mieszkalnego powstał czworoboczny budynek o wymiarach wnętrza parteru 7 x 15 metrów, usytuowany w północno – wschodnim narożniku dziedzińca, z dłuższą osią wschód – zachód, a więc odmienną od starszej budowli. Posiadał on wykutą w skale, sklepioną piwnicę wielkości 6 x 12 metrów, do której prowadził murowany korytarz pochylni od strony południowej. Poczynając od parteru, murowanymi elementami były ściany północna i wschodnia, wspólne z murem obwodowym. Od strony południowej i zachodniej budynek miał najpewniej ściany wzniesione w konstrukcji szachulcowej. Dodatkowym elementem murowanym była cylindryczna klatka schodowa ulokowana w narożniku północno – wschodnim muru obwodowego, być może o formie małej baszty. Obronę zamku wzmocniono z trzech stron nowym murem obronnym grubości od 1 do 1,5 metra. Utworzył on bardzo wąski parcham od północy i zachodu oraz niewielki dziedzińczyk po stronie południowej. Wjazd na jego teren zapewniał narożny budynek bramny o wymiarach wewnętrznych 2 x 2 metry, otwarty od strony zamku górnego.
Rozbudowa zamku z XV wieku ponownie mogła być związana z odbudową ze zniszczeń wojennych, spowodowanych przez wystrzelone granitowe kule. Na zamku górnym, w miejscu zniszczonego, podpiwniczonego budynku, pozostawiono wolną przestrzeń połączoną furtą z międzymurzem. W najwyższym punkcie terenu, w południowej części dziedzińca, powstał nowy budynek mieszkalny, prawdopodobnie o proporcjach wieży. Budowla ta o wymiarach zewnętrznych 9,2 x 11 metrów miała wejście na poziomie parteru. Od strony wschodniej przylegało do niej palenisko na kamiennej podmurówce. Na terenie międzymurza budynek bramny został rozbudowany przeszło dwukrotnie do wymiarów wnętrza około 4 x 4 metry. Prawdopodobnie uzyskał też zamknięcie od strony zamku górnego, przez wzniesienie ściany szachulcowej na kamiennej podmurówce.
Największe inwestycje w ostatniej fazie rozbudowy zamku przeprowadzono na wschodnim podzamczu, które po raz pierwszy zostało otoczone kamiennym murem obronnym, obejmującym obszar większy od zamku górnego włącznie z parchamem. Podzamcze nie posiadało własnego muru jedynie od strony zachodniej, tam bowiem od zamku górnego oddzielone było naturalną wysoką skalną ścianą. Mur podzamcza biegł kilkoma prostymi, stosunkowo krótkimi odcinkami. Miał około 1,2-1,4 metra grubości, jedynie na południowym – zachodzie szerokość zwężała się do około 1 metra. W środkowej części znajdowała się furta o szerokości 1 metra, natomiast główna brama szerokości 2,6 metra utworzona została w pobliżu północnego narożnika. Obronę podzamcza prawdopodobnie wzmacniały dwie czworoboczne baszty na odcinku wschodnim i południowo – wschodnim. Zabudowa wewnętrzna o konstrukcji szachulcowej ulokowana została wzdłuż muru w południowej i południowo – wschodniej części podzamcza. Był to budynek mieszkalny o wymiarach około 6 x 10 metrów, prostopadle do niego ulokowana kuźnia wielkości około 4,5 x 7 metrów i znajdujący się pod zadaszeniem warsztat z paleniskiem na kamiennej podmurówce.
Stan obecny
Obecnie z zamku zachowały się jedynie fragmenty składające się z reliktów murów obwodowych, nikłych, odkrytych w trakcie badań archeologicznych pozostałości po budynkach bramnych i basztach oraz fragmentu cylindrycznej wieży – bergfriedu o wysokości około 3 metrów. Wstęp na teren Rogowca jest wolny, warto jednak pamiętać, iż uchodzi on za najwyżej położony zamek na terenie Polski, przez co dojście do niego wymaga nieco zachodu. Góra na której został zbudowany wznosi się na 870 metrów n.p.m.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Boguszewicz A., Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku, Wrocław 2010.
Chorowska M., Rezydencje średniowieczne na Śląsku, Wrocław 2003.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Rozpędowski J., Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim i zamki Nowy Dwór, Radosno, Rogowiec, Wrocław 1960.