Historia
Pierwotny, kamienny kościół św. Maurycego wybudowano około pierwszej połowy XIII wieku, jeszcze przed lokacją miasta w 1263 roku. Po raz pierwszy wzmiankowany był w 1250 roku, przy okazji podziału gruntów w pobliskich wsiach, a sześć lat później książę Barnim I przekazał patronat nad nim klasztorowi augustianek w Pyrzycach. Następnie w pierwszej połowie XIV stulecia, w związku z intensywnym rozwojem miasta, został przebudowany w ceglaną pseudobazylikę z wydłużonym prezbiterium. W pierwszej połowie XV stulecia pod wpływem kościoła Mariackiego w Stargardzie i św. Jakuba w Szczecinie wybudowane zostało obejście prezbiterium. Nieco później, na przełomie XV i XVI wieku zbudowano kruchty przy wieży zachodniej oraz wieżę wschodnią.
W XIV wieku kościół św. Maurycego po raz pierwszy pojawił się w źródłach w 1312 roku, gdy uposażony został ołtarz św. Jana Apostoła i Ewangelisty. Także kolejne XIV-wieczne wzmianki z 1326 i 1330 roku dotyczyły uposażeń kolejnych ołtarzy. Zapewne usunięte zostały one po 1534 roku, kiedy to kościół został przejęty przez protestantów. Odmienne wymagania nowego kultu musiały wówczas doprowadzić do zmiany wyposażenia i wystroju kościoła.
W 1596 roku kościół został zniszczony przez pożar. Odbudowę ukończono do 1602, ale już w 1634 roku kolejny pożar uszkodził wieżę i kruchty. Tym razem prace naprawcze trwały o wiele dłużej. Nowy hełm wieży założono w 1663 roku, kruchty zaś odnowiono w 1699 roku. W 1743 roku ukończono generalny remont wieży, ponownie uszkodzonej uderzeniem pioruna w 1784 roku i wyremontowanej w 1838. W połowie XIX wieku kościół został częściowo przekształcony w stylu neogotyckim. W 1945 roku, podczas walk o miasto, świątynia została spalona i poważnie uszkodzona, ocalały jedynie mury obwodowe i dolne partie wieży zachodniej. W 1948 podjęto prace zabezpieczające, lecz zostały one przerwane z powodu braku funduszy. Dopiero w latach 1958-1966 świątynia została odbudowana i konsekrowana pod nowym wezwaniem Wniebowzięcia NMP.
Architektura
Kościół został wzniesiony na rynku, w samym centrum lokacyjnego miasta. Złożony został z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu o formie pseudobazyliki oraz z prezbiterium, zamkniętego pięciobocznie i od pierwszej połowy XV wieku otoczonego obejściem. Od zachodu usytuowano wieżę na planie prostokąta z kruchtą w przyziemiu i późnośredniowiecznymi kruchtami po bokach. Wzniesiono też drugą wieżę, usytuowaną bardzo nietypowo nad wschodnim przęsłem obejścia. Nawę główną i prezbiterium nakrył wspólny dach dwuspadowy, a obie wieże nakryte zostały dachami namiotowymi. Mury wzniesiono z cegły w wątku wedyjskim i gotyckim, przy wykorzystaniu kostki granitowej w dolnych partiach wieży (relikty pierwszego kościoła z XIII wieku) oraz w cokole korpusu.
Od strony zewnętrznej kościół opięty został mało wydatnymi przyporami ozdobionymi dekoracyjnymi blendami. Elewacje opięto także cokołem oraz gzymsem kapnikowym. Mury przepruto ostrołukowymi, obustronnie rozglifionymi oknami, w większości szerokimi, czterodzielnymi, o zmniejszanej wysokości w miejscach nad portalami. Wieża zachodnia uzyskała dekorację w postaci ostrołukowych blend, znajdujących się na kilku kondygnacjach, uzupełnianych na środkowej kondygnacji blendami kolistymi umieszczonymi między archiwoltami. Do wnętrza wiodło kilka ostrołukowych, profilowanych portali: zachodni oraz dwa boczne w drugim przęśle. Te ostatnie utworzono z naprzemiennie układanej kształtki, glazurowanej i zwykłej. Kolejny portal umieszczono w zachodnim przęśle ambitu od południa. Zwieńczono go spłaszczonym ostrołukiem o trójlistnym wykroju.
Wewnątrz kościoła nawy oddzielone zostały ostrołukowymi arkadami, wspartymi na ośmiobocznych filarach osadzonych na cokołach, z opaskami impostowymi. Ponad arkadami i ponad tynkowanym pasem, pola ścian podzielono grupami pięciu ostrołukowych blend obramionych profilowanymi arkadami, których archiwolty opuszczono na imposty filarów międzynawowych. Przy filarach obejścia po rozbudowie pozostawiono przypory pierwotnego prezbiterium, dekorowane na cokołach maswerkowymi blendami i zwieńczone wimpergami (podobne dekoracje zastosowano na kościele farnym w Gryficach).
Przęsła nawy głównej rozszerzono ku wschodowi, gdyż linie arkad międzynawowych nie zostały utworzone równoległe. W prezbiterium nawa główna uformowana została z trzech przęseł prostokątnych i wschodniego zamykającego na planie wieloboku. Podobny system zastosowano w obejściu – po trzy przęsła prostokątne o nierównej długości oraz pięć trapezoidalnych odpowiadających wewnętrznemu wielobokowi. Także w prezbiterium nawa główna poszerzona została ku wschodowi.
Nawa główna i prezbiterium nakryte zostały sklepieniami gwiaździstymi, czteroramiennymi, natomiast w nawach bocznych i obejściu znalazły się sklepienia krzyżowo-żebrowe. Te w obejściu zostały założone niżej w stosunku do nawy głównej prezbiterium, dlatego arkady musiały zostać obniżone. W związku z tym w trakcie budowy obejścia górne partie pierwotnych nisz okiennych w nawie chóru zostały zamurowane i ozdobione blendami. Wyjątek stanowiła arkada na osi, która zachowała pierwotną wysokość dawnego okna, gdyż w znajdującym się za nią przęśle obejścia założono sklepienie na wysokości równej prezbiterium. Aby to umożliwić zastosowano tam masywne gurty stanowiące podparcie dla sklepienia w tym przęśle. Celem tej konstrukcji było wypełnienie wnętrza kościoła światłem z największego wschodniego okna, nie zasłanianego przez obejście, a w efekcie z zewnętrznych elewacji wyrosła nietypowa wieża po stronie wschodniej kościoła.
Stan obecny
Wielokrotnie niszczony pożarami, kościół obecny wygląd zawdzięcza głównie gruntownemu remontowi z połowy XIX wieku. Niestety ujednolicił on wygląd wystroju elewacji zabytku oraz wielkość okien. Ponadto założono w nich nowe maswerki, portal w przyziemiu wieży całkowicie wymieniono, uzupełniono pozostałym portalom, oknom i gzymsom profilowania, a także zrekonstruowano większość sklepień, przy czym te ostatnie, za wyjątkiem zachodniej części korpusu i części prezbiterium, musiały być ponownie rekonstruowane po drugiej wojnie światowej. Z pierwotnych detali architektonicznych uwagę zwracają portale boczne, przypory przy filarach obejścia, a także dwustrefowe rozwiązanie wewnętrznych elewacji ścian korpusu nawowego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.