Historia
Kaplica św. Ducha została wybudowana w końcu XIII wieku, przy ówczesnym szpitalu ufundowanym przez księcia szczecińskiego Ottona I. W 1363 roku jej fundację potwierdził syn księcia, Barnim III. Prawdopodobnie pod koniec XV wieku kaplica została powiększona. Przetrwała okres reformacji z pierwszej połowy XVI wieku, gdyż nie zaprzestano działalności sąsiedniego przytułku, jednak w 1634 roku zniszczył ją pożar związany z działaniami wojennymi wojny trzydziestoletniej. Odbudowę przeprowadzono dopiero na przełomie XVII i XVIII wieku, a około 1743 roku powiększono o wieżę, spaloną już w 1784 roku po uderzeniu pioruna. W 1945 roku kaplica uległa ponownie zniszczeniu. W latach 1967-1969 odbudowano ją dla potrzeb biblioteki publicznej.
Architektura
Kaplicę usytuowano w obrębie miejskich murów obronnych, w południowej części miasta, w pobliżu bramy Bańskiej. Wzniesiono ją z kostki granitowej i cegły wykorzystanej do utworzenia detali architektonicznych. Zbudowana została na planie prostokąta. Po przedłużeniu ku zachodowi pod koniec XV wieku o około 6,6 metra uzyskała wymiary 15,2 x 9,6 metra. Była to więc prosta budowla salowa, nakryta dachem dwuspadowym z wieżyczką na kalenicy, o stosunkowo dużych wymiarach ale bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium.
Dach kaplicy od wschodu i zachodu zamknięto trójkątnymi szczytami, z których wschodni ozdobiono trzema blendami w układzie piramidalnym. Kaplica nie została podparta przyporami. Jej elewacje przepruto ostrołukowymi oknami, przy czym największe okno w elewacji wschodniej przebito aż do partii szczytowej. Okna ściany południowej były mniejsze i mniej liczne, zapewne z powodu znajdujących się z tamtej strony zabudowań szpitalnych. Ściana południowa mieściła też tzw. wnękę jałmużniczą oraz portal do pomieszczeń szpitala.
W ścianie północnej osadzono gotycki portal o uskokowym, ostrołucznie zamkniętym ościeżu, flankowany dwoma okrągłymi blendami z maswerkowymi wypełnieniami o motywach czwórliści. Ponadto nad portalem umieszczono płaskorzeźbiony panel z wyobrażeniem zwierząt a pod okapem dachu poprowadzono fryz utworzony z rozetek. Wyróżnienie elewacji północnej największą ilością zdobień wynikało z tego, iż była fasadą zwróconą ku jednej z głównych dróg miasta i rynkowi.
Stan obecny
Kaplica zachowała do czasów współczesnych mury obwodowe, ale nie uniknęła nowożytnych przekształceń. Najbardziej zmodernizowana została elewacja zachodnia łącznie ze szczytem, oknami i portalem. Także pozostałe okna zostały powiększone, utworzono nowy gzyms koronujący, otynkowano szczyt wschodni i usunięto z niego sterczyny. Zachował się gotycki portal północny, flankujące go blendy, płaskorzeźbiony panel powyżej oraz częściowo fryz.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Pyritz, Stettin 1906.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Rymar E., Pyrzyce i okolice przez wieki. Tom I – do roku 1950, Pyrzyce 2009.