Historia
Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o wsi Płoskinia (Plasswich) odnotowana została w 1301 roku. W 1305 roku obdarowana została ona przywilejem lokacyjnym na prawie chełmińskim, w którym miejscowy kościół uposażono czterema wolnymi łanami ziemi. W 1346 roku po raz pierwszy wspomniany został miejscowy pleban, zapewne urzędujący jeszcze przy tymczasowym drewnianym lub szachulcowym kościele, który musiał się znajdować w pobliżu placu budowy.
Budowę murowanego, gotyckiego kościoła rozpoczęto około 1330 roku. Prace wpierw podjęto przy wieży oraz nawie, wznosząc mury do około jednej trzeciej wysokości w wątku wendyjskim, przy wykorzystaniu zendrówek. Początkowo prawdopodobnie nie planowano budowy wydzielonego prezbiterium, gdyż nawa nie uzyskała żadnych zauważalnych wpływów nieodległej katedry we Fromborku, ale około 1340 – 1350, gdy przystąpiono do ukończenia nawy, postanowiono także wznieść dwuprzęsłowe, podsklepione prezbiterium, wyraźnie już wzorowane na fromborskiej budowli. Wieżę ostatecznie ukończono dopiero w XV wieku.
W 1623 roku w Płoskini miała miejsce wizytacja, w trakcie której odnotowano istnienie podsklepionego prezbiterium. W 1713 roku przeprowadzona została przebudowa kościoła w ramach której utworzono kryptę, przekształcono część okien i szczytów. W takiej formie kościół dotrwał do końca XIX wieku, kiedy to w latach 1881-1884 regotyzacja starała się przywrócić pierwotne formy. Dobudowano wówczas także wieloboczną część prezbiterium. W trakcie drugiej wojny światowej zabytek został uszkodzony. Renowacja po zniszczeniach wojennych trwała w latach 1945-1949.
Architektura
Średniowieczny kościół tworzyła pojedyncza nawa na planie prostokąta, nieco węższe, czworoboczne prezbiterium po stronie wschodniej, zakrystia przy północnej ścianie prezbiterium oraz smukła, wysoka, czworoboczna wieża po zachodniej stronie nawy. Fara posiadała więc rozbudowany układ przestrzenny jak na wiejską budowlę. Zbudowana została z cegły w wątku wendyjskim (prezbiterium, zakrystia, parter wieży i nawa mniej więcej do połowy wysokości okien) oraz w wątku gotyckim (górne partie murów). Wykorzystano także kamień, z którego utworzono niski cokół.
Mury kościoła rozczłonkowane zostały dużymi, ostrołucznymi, obustronnie rozglifionymi oknami. Ponad nimi a pod okapem dachu na elewacjach nawy i prezbiterium poprowadzono tynkowaną opaskę. Przyporami ze względu na sklepienie opięto jedynie prezbiterium. Wejście umieszczono w ścianie południowej nawy w ostrołucznym, profilowanym portalu. Fragment muru nad nim ozdobiono wypalaną do czarnego koloru cegłą zendrówką, z której utworzono romboidalne wzory. Podobne wzory umieszczono też na elewacjach zachodnich nawy. Nawę i prezbiterium przykrywały osobne dachy dwuspadowe, od zachodu w nawie oparte na dwóch półszczytach, a od wschodu na trójkątnych szczytach, z których szczyt prezbiterium przedzielono sześcioma blendami ostrołucznymi i pięcioma okrągłymi.
Prezbiterium fary w Płoskini wzniesione zostało jako uproszczona forma prezbiterium katedry fromborskiej. Uzyskało nieco anachronicznie prostopadle ułożone w stosunku do osi kościoła przypory, zamiast popularnych już wówczas przypór ukośnych w narożach. Zbliżony był również projekt szczytu wschodniego prezbiterium (koliste i ostrołuczne blendy), ponadto wewnątrz umieszczono dwuprzęsłowe sklepienie gwiaździste, czteroramienne.
Elewacje zewnętrzne wieży podzielono z każdej wolnej strony trzema bardzo wysokimi, ostrołucznie zamkniętymi blendami, poprowadzonymi od poziomu nieco powyżej portalu w przyziemiu ściany zachodniej do najwyższej kondygnacji. Środkowe z tych blend przeprute zostały parami niewielkich, lancetowatych otworów okiennych oraz większymi oknami na najwyższej kondygnacji. Podział poziomy elewacji zapewniła jedynie tynkowana opaska umieszczona pod podstawą szczytów. Nie zastosowano podziałów między kondygnacjami, uwypuklając dzięki temu smukłość sylwetki wieży.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego kościół zachował mury obwodowe wieży, nawy, zakrystii i prezbiterium, ale bez ściany wschodniej tego ostatniego, gdyż na jej miejscu znajduje się dziś neogotyckie zamknięcie. Środkowa część gotyckiego szczytu wschodniego, choć została zakryta gdy w XIX wieku dobudowano nową część prezbiterium, jest w ogólnej formie zachowana. Zachował się także portal południowy z sąsiednimi wzorami utworzonymi z zendrówki, a także portal zachodni w wieży. Wewnątrz prezbiterium przetrwało gotyckie dwuprzęsłowe sklepienie gwiaździste. Pochodzi ono z około połowy XIV wieku, wbrew starszym teoriom, iż budowę prezbiterium przeprowadzono dopiero około 1654 roku (było wzmiankowane w 1623 roku, jest wyraźnie wzorowane na prezbiterium katedry we Fromborku). Warta uwagi jest okazała wieża zachodnia, choć jej szczyty mogły być poddawane regotyzacji w XIX stuleciu. Oprócz zamknięcia prezbiterium w całości nowożytnymi elementami są też kruchta północna i wieloboczna wieżyczka schodowa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, Petersberg 2015.