Historia
Zamek Osterode prawdopodobnie powstał w miejscu pruskiej osady, położonej przy ważnym szlaku handlowym z Mazowsza nad Bałtyk. Pierwsze, jeszcze drewniane obwarowania Krzyżacy zaczęli wznosić na początku XIV wieku, a pierwsza wzmianka o ostródzkim komturze Heinrichu von Metz odnotowana została w 1341 roku. Budowę murowanej warowni rozpoczął komtur Gunther von Hohenstein w 1349 roku. Prace trwały jeszcze około 1380 roku.
Zamek stanowił siedzibę ważnego komturstwa utworzonego na południowej rubieży państwa krzyżackiego. Podlegały mu warownie w Nidzicy, Działdowie i Olsztynku. Z racji swego położenia i rangi składowano w nim duże ilości broni. Ostróda jako jedna z ośmiu komturii, już w końcu XIV wieku wyposażona była w broń palną. W 1391 roku na zamku znajdowało się sześć dział.
W 1381 roku zamek został spalony przez litewskie wojska Kiejstuta i odbudowany do roku 1397. Warownia przeszła na krótko w ręce polskie w 1410 roku po bitwie pod Grunwaldem, gdy opanował ją rycerz Mikołaj von Doringen. Czasowo złożono w niej wtedy zwłoki poległych w walce: wielkiego mistrza Ulryka von Jungingena i komtura ostródzkiego, przewożone do stołecznego Malborka. W następnym roku nowy wielki mistrz Henryk von Plauen zwołał na zamku ostródzkim wielką radę stanów pruskich, mającą za zadanie przyjęcie nowych podatków i odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych. Po raz kolejny zamek opanowali powstańcy Związku Pruskiego w 1454 roku, na początku wojny trzynastoletniej. Został on jednak szybko odzyskany przez Krzyżaków, którzy utrzymywali go do końca wojny i po drugim pokoju toruńskim. Po sekularyzacji Zakonu w 1525 roku, w zamku umieszczono siedzibę starostwa.
W XVII wieku zmodyfikowano system obronny zamku, otaczając go wałami i bastionami ziemnymi. W 1788 roku wybuch prochu całkowicie zniszczył wschodnie skrzydło. Pozostałe partie odbudowano likwidując najwyższe kondygnacje. W późniejszym okresie podupadłą warownię adoptowano na cele administracyjne. W czasie II wojny światowej budynek został doszczętnie spalony. Odbudowę rozpoczęto w 1974 roku.
Architektura
Kompleks zamkowy wzniesiono w północno – zachodnim narożniku osady miejskiej. Prawdopodobnie nie posiadał on wspólnego systemu fortyfikacji z miastem, od którego oddzielała go fosa, zasilana przez odnogę Drwęcy. Rzeka zabezpieczała zamek od północy, natomiast od zachodu znajdowały się wody Jeziora Drwęckiego. Z pozostałych stron by zaatakować zamek trzeba było wpierw zdobyć miasto.
Siedzibę konwentu wzniesiono z cegły na kamiennym cokole, na planie kwadratu o wymiarach 44,7 x 45,2 metrów. Wokół dziedzińca stanęły cztery skrzydła o jednakowej szerokości, podpiwniczone, wyżej dwukondygnacyjne. Każde skrzydło przykryto dachem dwuspadowym, prawdopodobnie w ten sposób, iż dwa szczyty skierowano ku północy, jeden na południe i jeden na zachód. Bramę usytuowano na osi skrzydła zachodniego, a ponadto poprzedzono ją wysuniętym w stronę fosy czworobocznym przedbramiem. Zamek nie był więc połączony z miastem, lecz droga do niego wiodła wąskim pasem lądu pomiędzy jeziorem na zachodzie a obwarowaniami miejskimi na wschodzie. Zwiększało to bezpieczeństwo, ale nie pozostawiało miejsca na zabudowania gospodarcze podzamcza.
Sprzeczne informacje można znaleźć na temat istnienia wieży głównej, natomiast zamek z pewnością posiadał dansker nad rzeką, połączony z domem konwentu za pomocą nadwieszanego ganku wysuniętego ku północy. Mógł on być drewniany, ale osadzony na murowanych filarach. Dyskusyjna jest także obecność parchamu (zewnętrznego muru obronnego). Jak wspomniano, z powodu braku miejsca zamek nie posiadał ufortyfikowanego przedzamcza, którego rolę zapewne przejął folwark położony na drugim brzegu Drwęcy.
Na parterze zamku zlokalizowano pomieszczenia gospodarcze, nakryte sklepieniami krzyżowo – żebrowymi i oświetlane wąskimi, ostrołukowymi, oknami o uskokowych ościeżach. W południowym murze przejazdu bramnego utworzono cztery ostrołucznie zamknięte wnęki. W niewielkim pomieszczeniu przy wjeździe, po prawej stronie, sklepienie oparto na pojedynczym granitowym filarze. Na czterech czworobocznych filarach opierało się również dwunawowe pomieszczenie we wschodniej części skrzydła północnego. W skrzydle tym mieściła się kuchnia i spiżarnia konwentu.
Piętro spełniało funkcje reprezentacyjno – mieszkalne. W południowym skrzydle położony był od zachodu refektarz, a od wschodu kaplica. W skrzydle zachodnim, na północ od bramy znajdowały się dwie izby przeznaczone na mieszkanie komtura. Piętro północnego skrzydła wypełniał wielki refektarz, połączony gankiem z danskerem ustępowym. Prawdopodobnie najpóźniej powstało skrzydło wschodnie, wypełnione na piętrze jednym pomieszczeniem.
Nad pierwszym piętrem znajdowała się niska kondygnacja o funkcji magazynowo – obronnej. Prawdopodobnie wzorem innych zamków konwentualnych była jednoprzestrzenna i obiegał ją ganek obronny. Zamek musiał mieścić jeszcze dormitorium, skarbiec, zbrojownię i infirmerię, a w przyziemiu zapewne piekarnię lub browar. Dziedziniec otaczały pierwotnie drewniane krużganki, zapewniające komunikację pomiędzy górnymi pomieszczeniami.
Stan obecny
Obecnie zamek to surowa, pozbawiona wystroju i dość niska bryła, nie zachowana w pełnej wysokości, lecz pomimo tego warta zobaczenia. Oryginalne, średniowieczne są piwnice oraz część parteru, natomiast piętro zostało odnowione. Całkowicie brakuje zniszczonego skrzydła wschodniego. Na zamku mieści się centrum kultury, galeria, biblioteka oraz muzeum. Godziny otwarcia oraz cennik sprawdzić można na oficjalnej stronie zabytku tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Torbus T., Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 2014.