Historia
W okresie staropruskim ziemie na których wzniesiono później zamek, zamieszkiwało plemię Pogezanów. Ich głównym ośrodkiem w południowo – wschodniej części terytoriów była osada Wurmedyten, do której nawiązywała późniejsza, niemiecka nazwa zamku i miasta Wormditt. Warownię wzniósł biskup Eberhard z Nysy przed 1315 rokiem, a około 1340 roku budowla została rozbudowana. Po raz pierwszy wspomniana została w źródłach pisanych w 1338 roku, a w latach 1341-1349 pełniła już rolę głównej siedziby biskupa Hermanna z Pragi na terenie dominium warmińskiego.
W drugiej połowie XIV wieku, po tym gdy biskup Jan z Miśni przeniósł biskupią siedzibę do Lidzbarka Warmińskiego, w zamku orneckim rezydował zarządca dóbr kościelnych zwany komornikiem. Ściągał on czynsze i daniny od sołtysów komornictwa oraz dbał o stan obwarowań miejskich. Dochody zapewniały także dwa młyny, tartak, folusz i folwark znajdujący się na północny – zachód od miasta. Władzy biskupa podlegali mieszczanie orneccy, który zatwierdzał wszelkie zarządzenia miejskie i postanowienia dotyczące miasta i cechów rzemieślniczych. Te uciążliwe świadczenia i zależności stały się jednym z powodów przystąpienia mieszczan do Związku Pruskiego. Właśnie w Ornecie odbył się w 1454 roku zjazd przedstawicieli miast warmińskich. Zbuntowani mieszczanie zdobyli wówczas i splądrowali zamek oraz młyn biskupi. W 1455 roku Ornetę przejęli rycerze zaciężni związku, a oblegającym go wojskom krzyżackim nie udało się jej zdobyć dzięki silnym obwarowaniom miejskim. W 1460 roku mieszczanie oddali Ornetę sprzyjającemu Polsce biskupowi Pawłowi Legendorfowi.
W pierwszej połowie XVII zamek został przebudowany przez biskupa Szymona Rudnickiego. Na początku XVIII stulecia biskup Teodor Potocki ponownie przekształcił i rozbudował zamek w stylu barokowym. Po przejęciu Warmii przez Prusy w 1772 roku zamek opustoszał i zaczął podupadać. W XIX stuleciu budowla została rozebrana przez władze pruskie, a na jej miejscu wybudowano nowy gmach szkoły.
Architektura
Zamek wzniesiono w północno – zachodnim narożu miasta, na skraju wzgórza opadającego w dolinę Drwęcy. Zbudowany został z cegły na kamiennych fundamentach. Z powodu właściwości terenu miał on nieregularny plan pięcioboku zbliżonego do trapezu. Od strony miasta oddzielał go mur z bramą. W skład muru wchodziły także trzy baszty umieszczone wzdłuż kurtyn zachodnich, z których jedna była cylindryczna, a pozostałe czworoboczne. W obrębie dziedzińca, w części północno – wschodniej o wymiarach około 29 x 38 metrów, stał początkowo pojedynczy, murowany, trzykondygnacyjny i dwuprzestrzenny budynek z którym sąsiadowała wieża. W przyziemiu domu mieściły się pomieszczenia gospodarcze, a na piętrze prawdopodobnie reprezentacyjne, między innymi mieszkanie burgrabiego, kaplica, refektarz i aula. Trzecia kondygnacja zapewne pełniła funkcje obronno – magazynowe. Przy zamku funkcjonował biskupi folwark, młyn, warsztat do obróbki sukna i tartak. Warownia nie była połączona z fortyfikacjami miejskimi.
Stan obecny
Zamek nie przetrwał do naszych czasów. Jedyną pozostałością są piwnice ze sklepieniami kolebkowymi oraz krzyżowo-żebrowymi w budynku szkolnym stojącym na miejscu zamku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Wółkowski W., Początki zamków warmińskich – problem pierwotnych układów funkcjonalno-przestrzennych zamków dominium warmińskiego do połowy XIV wieku [w:] Początki murowanych zamków w Polsce do połowy XIV wieku, red. A. Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa 2017.