Historia
Ratusz, a właściwie jeszcze miejski budynek związany z handlem, wzniesiono w Ornecie w trzeciej ćwierci XIV wieku, po wykupieniu przez miasto w 1351 roku sołectwa, z przed 1359 rokiem. W odnowionym wówczas akcie lokacyjnym miasta (pierwsza lokacja w 1308 roku), wzmiankowano o istnieniu pośrodku rynku domu kupieckiego („mercartorium”). Na jego miejscu w następnych latach wybudowano siedzibę rady miejskiej. Prace budowlane rozpoczęto przed 1376 rokiem, kiedy to po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych „mercatorium seu pretorium”. Ukończenie budowy przypaść musiało przed 1384 rokiem, gdy odlany został dzwon ratuszowy (początkowo przeznaczony raczej dla kościoła niż budynku rady miejskiej). Na początku XV wieku bryłę ratusza obudowano budami, które przed 1614 rokiem otrzymały formę domków budniczych.
W w 1622 roku przebudowano wieżyczkę na kalenicy dachu ratusza. Po katastrofie budowlanej z 1721 roku, kiedy to zawaliła się część elewacji wschodniej, przeprowadzono remont w trakcie którego przekształcono wnętrza, przykrywając je na piętrze polichromowanymi stropami. W 1777 roku do ratusza dobudowano siedzibę policji municypalnej, w związku z czym wejście na piętro przeniesiono ze strony północnej na południową. W latach 1907-1908 przeprowadzono remont szczytów, dachu i okien budynku, natomiast w 1920 roku po raz kolejny przebudowano wnętrza i wykonano nowe wejście. W czasie II wojny światowej budynek został poważnie uszkodzony. Od 1955 roku zaczęto rozbierać część okalających go domów budniczych. W latach 1968-1978 przeprowadzono prace konserwatorskie, a także remont.
Architektura
Gotycki ratusz usytuowano pośrodku rynku lokacyjnego miasta. Zbudowano go z cegły układanej w wątku gotyckim, przy użyciu wypalanej do czarnego koloru zendrówki, na podmurówce z granitowych kamieni narzutowych, na planie prostokąta o długości 40 metrów i szerokości 12,7 metrów. Otrzymał dwie główne kondygnacje, piwnice i poddasze. Budowlę przykrył dwuspadowy dach, oparty przy krótszych bokach na gotyckich szczytach schodkowych.
Szczyt zachodni utworzono siedmioosiowy, przedzielony wertykalnie ośmioma obramionymi profilami lizenami przechodzącymi w sterczyny, pomiędzy którymi pomieszczono podłużne, wąskie blendy o ostrołucznych zamknięciach i kilka otworów okiennych: szczelinowych oraz większych z łukami odcinkowymi. Od ściany zachodniej z trzema ostrołucznymi, profilowanymi oknami w jednym rzędzie, szczyt oddzielono tynkowanym fryzem. Szczyt wschodni zdobiony był blendami i sterczynami o bliżej nieznanym układzie.
Piwnice zostały przykryte sklepieniami kolebkowymi i podzielone na szereg ośmiu komór z własnymi otworami ładunkowymi. W przyziemiu mieściła się duża, jednoprzestrzenna hala targowa z jatkami mięsnymi i ławami chlebowymi. Piętro, pierwotnie prawdopodobnie podzielone na trzy duże pomieszczenia, pełniło funkcje urzędowe i reprezentacyjne. W mniejszych, bocznych mieściły się tam niegdyś sale ławy i rady oraz izba burmistrza, natomiast większa izba środkowa pełniła zapewne rolę reprezentacyjnej sieni. Zarówno przyziemie jak i piętro przykryte było drewnianymi stropami.
Stan obecny
Od strony zewnętrznej budynek ratusza w dużej mierze zachował swoją pierwotną, średniowieczną formę. Przebudowana została wieżyczka na kalenicy, kilkakrotnie odnawiano szczyty, okna i portale budynku. Zmiany w użytkowaniu wnętrza wpłynęły na jego znaczną modernizację. Pomimo tego ratusz w Ornecie jest jednym z najlepiej zachowanych przykładów typowego budynku łączącego cechy siedziby rady miejskiej i domu kupieckiego. Zachowany średniowieczny szczyt zachodni przedstawia rzadki wariant szczytu schodkowego z lizenami, bez podziałów poziomych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Pawlak R., Polska. Zabytkowe ratusze, Warszawa 2003.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.