Historia
Kościół św. Jana Chrzciciela zbudowany został w pierwszej ćwierci XVI wieku. Miało to miejsce przed 1521 rokiem, kiedy to wzmiankowani byli w źródłach pisanych fundatorzy, kolatorzy i uposażenie. Powstał z inicjatywy cysterek ołobockich, początkowo jako skromna świątynia parafialna, ale już w 1532 roku został zdegradowany do roli fili parafii w Rososzycy. Wynikało to z niewielkiej wielkości wsi Ołoboki oraz sąsiednich osad. Ponadto miejscowy pleban miał niewielkie uposażenie i pełnił jednocześnie funkcję kapelana cysterek, dla których utrzymanie plebani oddalonej od klasztoru było kosztowne.
W początkach XVII wieku wyposażenie kościoła wymienione zostało na renesansowe. Nowożytny remont przeprowadzono w 1744 roku, zapewne w związku z odzyskaniem przez kościół w tym samym roku statusu parafialnego. Następnie prace budowlane miały miejsce w 1752 roku, kiedy to wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę, prawdopodobnie w 1777 roku, w 1779 roku w związku z budową chóru muzycznego, przed 1835 rokiem, kiedy to dobudowana została kruchta, a także po 1868 roku, gdy wzmocniono konstrukcję ścian. Ostanie większe prace renowacyjne miały miejsce w 1978 roku.
Architektura
Kościół pierwotnie składał się z prawie kwadratowej w planie nawy o wymiarach 7,9 x 7,2 metra i węższego prezbiterium wielkości 6 x 6,7 metra, o wielobocznym wschodnim zamknięciu, utworzonym na rzucie pięciu boków ośmioboku. Obie części wzniesiono na podwalinie z kamieni polnych, w konstrukcji zrębowej, czyli z poziomo układanych jedna na drugiej ociosanych belek. Belki te połączono w narożach bez użycia gwoździ, za pomocą specjalnych nacięć zwanych zaciosami (zamkami), w systemie tak zwanego krytego czopa, co usztywniało konstrukcję zawęgłowań.
W trosce o ścisłe związanie konstrukcji ścian z więźbą dachową i zabezpieczeniem kozłów wiązarowych przed zsuwaniem się, zabezpieczono je zaczepami, czyli pionowymi belkami, które za pomocą czopa i nakładki łączono tuż przy samych ścianach z wysuniętymi przed lico belkami stropowymi. W Ołoboku, podobnie jak w innych wielkopolskich kościołach późnogotyckich, do zaczepów dodano skośne miecze (w Małopolsce w zaczepach nie stosowano mieczy, a na Śląsku w ogóle nie wzmacniano konstrukcji zaczepami). Ołobockie miecze udekorowano prostymi i krzyżowymi nacięciami, zaś same pionowe belki zaczepów oprofilowano półwałkami.
Dach kościoła pierwotnie kryty mógł być gontem, dranicami (belkami dzielonymi za pomocą rozszczepiania) lub słomą. Zgodnie z późnogotycką tradycją budowy wielkopolskich kościołów drewnianych, rozpiętość więzarów dostosowana została do szerszej nawy, dzięki czemu nad całością rozpięty został dach o wspólnej kalenicy, ale też wokół węższego prezbiterium utworzony został szeroki nadwieszony okap, niewątpliwie dodający malowniczości całej budowli. Zrównoważenie ciężaru wysuniętej więźby dachowej powierzone zostało wspomnianym powyżej zaczepom. Więźba dachowa utworzona została w konstrukcji storczykowej z co drugim kozłem pełnym, z dwoma jętkami. Wzdłużnie usztywniono ją krzyżami św. Andrzeja.
U schyłku średniowiecza kościół posiadał okna od południa i wschodu, natomiast zgodnie z długo utrzymującą się tradycją i zabobonami, uznającymi północ za strefę zła, nie miał żadnych otworów od tamtej strony. Okna mogło pierwotnie nie być także w ścianie zachodniej, ale funkcjonował tam otwór wejściowy. Drugi wiódł do nawy od południa. Wnętrze kościoła w obu jego częściach przykryte było płaskimi stropami, umieszczonymi na tym samym poziomie. Przejście z nawy do prezbiterium podkreślono dolną belką tęczową oraz podniesieniem poziomu posadzki prezbiterium o jeden stopień.
Stan obecny
Kościół św. Jana w Ołoboku jest jedną z najstarszych zachowanych drewnianych budowli na terenie Wielkopolski. Na przestrzeni wieków szczęśliwie unikał większych przekształceń, choć obecna kruchta południowa i hełm wieżyczki są dziś najbardziej rzucającymi się w oczy modyfikacjami. Ponadto powiększeniu uległy okna, a dodatkowe dwa otwory przepruto w drugiej połowie XVII wieku od północy i jedno w zachodniej części południowej ściany nawy. Ściany obecnie są oszalowane i wzmocnione lisicami. Na belkach więźby dachowej zachowały się ciesielskie znaki montażowe. Warto także zwrócić uwagę na proste zdobienia zaczepów pod okapem dachu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Brykowski R., Wielkopolskie kościoły drewniane, Poznań 2001.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom V, zeszyt 16, województwo poznańskie, red. T.Ruszczyńska, A.Sławska, Warszawa 1958.
Langner D., Kościoły drewniane ziemi wieluńskiej na tle typów ościennych (do końca XVII wieku), Kraków 2023.