Historia
Parafię w Okoninie założył zakon krzyżacki około 1313 – 1320 roku, w czasie odnawiania lokacji z około 1277 – 1287 przez Johanna Lyncke, komtura Pokrzywna. Miejscowy kościół miał zostać wówczas uposażony czterema wolnymi włókami ziemi, wykupionymi z inicjatywy okolicznych chłopów. W 1325 roku Otto von Lutherberg, komtur ziemi chełmińskiej, nadał wsi hojny przywilej, za sprawą którego najpewniej niedługo później przystąpiono do budowy murowanego kościoła. Został on wzniesiony w drugiej ćwierci XIV wieku lub po połowie tamtego stulecia.
Nie wiadomo czy kościół poniósł jakieś szkody w trakcie wojen polsko – krzyżackich z XV wieku, ale jest to prawdopodobne z racji spustoszeń okolicznych ziem. Z pewnością został zniszczony podczas pierwszej wojny szwedzkiej z lat 1626 – 1629. Odbudowano go około 1640 roku dzięki fundacji Jana Działyńskiego, starosty pokrzywieńskiego. Prawdopodobnie w tym okresie utrwaliło się nowe wezwanie budowli.
Nowożytne remonty kościoła prowadzono w latach 1716 – 1718, w 1761 roku (kruchta), a następnie w 1800 i 1841 roku (wieża). W latach 1911 – 1913 przeprowadzono gruntowny remont świątyni, dobudowując nową zakrystię oraz częściowo odsłaniając gotyckie polichromie. Kolejne prace konserwatorskie miały miejsce w latach 1990 – 1996.
Architektura
Kościół zbudowany został jako prosta, gotycka budowla salowa, wzniesiona z cegły na kamiennym cokole, na planie prostokąta o długości 24,5 metra i szerokości 11,5 metra (wnętrze 22,1 x 9 metrów). Prezbiterium nie zostało wyróżnione zewnętrznie z bryły. Układ urozmaiciła natomiast trójkondygnacyjna wieża na rzucie czworoboku o wymiarach 7,1 x 5,6 metra, bardzo nietypowo przystawiona do wschodniej części ściany północnej (prawdopodobnie na wzór fary w Radzyniu Chełmińskim).
Cały korpus kościoła przykryto pojedynczym dachem dwuspadowym, osadzonym na dwóch szczytach. Szczyt zachodni uzyskał schodkową formę z pięcioma osiami i trzema poziomami blend, które rozdzieliły tynkowane fryzy. Wschodni szczyt przedzieliły węższe blendy, rozłożone na siedem osi w układzie piramidalnym. W środkowej osi znalazło się także małe okno doświetlające poddasze, częściowo w przestrzeń szczytu weszło też duże okno oświetlające ołtarz główny. Po bokach ujęte zostało ono dwoma płytkimi wnękami, być może przeznaczonymi na malowidła, figury lub jakieś obrazy. Mała, wąska nisza istniała także bezpośrednio pod oknem na osi. W południowej ścianie wzdłużnej korpusu przebito wąskie cztery ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione okna oraz portal wejściowy od południa. Drugie wejście umieszczono od zachodu, natomiast ściana północna pierwotnie pozbawiona była otworów.
Kondygnacje wieży na zewnętrznych elewacjach oddzielone zostały od siebie fryzami opaskowymi, o tynkach pokrytych dekoracją malarską. Podobnie ozdobione zostały maswerkowymi malowidłami ostrołuczne blendy jakie umieszczone zostały na dwóch najwyższych piętrach. Zwieńczenie murów wieży stanowił, podobnie jak w korpusie, gzyms pod okapem dachu. W przyziemiu wieży umieszczona została zakrystia, a w grubości murów osadzono schody prowadzące na poddasze. Wnętrze wieży doświetlały wąskie otwory, jedynie najwyższa kondygnacja, na której funkcjonowały dzwony, przełamana została z trzech stron dwudzielnymi, lancetowatymi przeźroczami.
Wnętrze kościoła nie zostało podsklepione, ale pierwotnie pokryte było gotyckimi malowidłami ściennymi. W czwartej ćwierci XIV wieku pokryto nimi ściany wschodnią, północną i południową. Na ścianie zachodniej umieszczone zostały na początku XV wieku. Korpus przykryty był drewnianą kolebką nad którą funkcjonowało poddasze.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego gotycką bryłę i układ, choć częściowo przysłonięty został dwoma nowożytnymi kruchtami oraz współczesnym aneksem po stronie południowej. Wtórnym dodatkiem są również dwie przypory podpierające budowlę od północy. Otwory okienne kościoła o przekroju ostrołukowym w większości zostały powiększone w czasach nowożytnych, a szczyty wschodni i zachodni zostały nadbudowane w XVII wieku. Wtedy też podwyższony został i wymieniony gzyms przy ścianach wzdłużnych korpusu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Graudenz, red. J.Heise, Danzig 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.