Historia
Zamek w Wiśniczu wzniesiony został przez starostę sieradzkiego, ruskiego i krakowskiego Jana Kmitę w drugiej połowie XIV wieku, jako obronna rezydencja właściciela. W posiadaniu Kmitów pozostał do śmierci Piotra, wojewody krakowskiego, w 1553 roku. Później władali nim Barzowie, Stadniccy, a w 1593 roku klucz wiśnicki nabył Sebastian Lubomirski. Jego syn Stanisław w latach 1615-1621 przebudował rezydencję i umocnił fortyfikacjami bastionowymi. Nie oparła się jednak ona najazdowi Szwedów w XVII wieku. Zamek został zdewastowany i ograbiony. W posiadaniu Lubomirskich pozostał do połowy XVIII wieku. Po pożarze w 1831 roku został opuszczony i popadł w ruinę. Od całkowitego zniszczenia uchroniły go remonty podjęte przez Zjednoczenie Rodowe Lubomirskich, które odkupiło w 1901 roku dawną siedzibę. Po II wojnie światowej zamek przeszedł na własność państwa, a od roku 1949 prowadzone były prace mające przywrócić mu całkowicie dawny wygląd.
Architektura
Zamek wzniesiono na wschód od wsi, na północnym skraju cypla, nad doliną rzeki Leksandrówki. Strome stoki wzgórze miało szczególnie od północy i zachodu, natomiast od wschodu podejście było nieco łagodniejsze. Pierwotna siedziba Kmitów składała się z prostokątnego obwodu murów o wymiarach 30×50 metra i jednej wieży na rzucie kwadratu w narożniku południowo – wschodnim, wzniesionych z miejscowego piaskowca. Pozostała zabudowa była wówczas drewniana. Od południowego – wschodu zamek chroniony był wykutą w skale fosą, umocnioną na zewnątrz ziemnym wałem, a od północy częstokołem, półkoliście łączącym oba krańce wału.
W XV wieku wewnętrzne drewniane budowle zastąpiono murowanymi, opartymi o ściany murów obronnych, a pod koniec tamtego stulecia powiększono ziemny wał i wzmocniono jego partię zachodnią kamienną obmurówką. Przy zakończeniu wału od strony zachodniej usytuowano budynek bramny, podobny zbudowano także przy północnym zakończeniu wału. Na zachodnim i południowym krańcu cypla usypano dodatkowy wał ziemny. Pomiędzy nasypami wałów oraz w północnej części odkryto relikty drewnianej zabudowy.
Na początku XVI wieku rezydencja uzyskała kształt czteroskrzydłowego pałacu z dziedzińcem i trzema wieżami w narożach. Była to wieża południowa o prostokątnej podstawie i górnej części cylindrycznej, północna wieża cylindryczna oraz starsza wieża w narożniku wschodnim. Ta ostatnia miała kwadratową podstawę o boku 9 metrów, a od wysokości drugiego piętra ścięte narożniki i plan nieforemnego sześcioboku. Jej mury w przyziemiu otrzymały 2,5 metra grubości, wyżej miały 2 metry grubości. Wieża południowa otrzymała 7 metrów średnicy, a jej część powyżej drugiego piętra została nadwieszona na kamiennych wspornikach. Wieża północna otrzymała podobny wygląd z nadwieszaną górną częścią na wspornikach, lecz nieco mniejszy przekrój o średnicy 6 metrów. Dodatkowe wzmocnienie stanowiły dwie starsze wieże bramne, wzniesione na krańcach wału ziemnego. Po 1516 Piotr Kmita podwyższył skrzydła mieszkalne o jedno piętro, a do południowego skrzydła dodał obszerny budynek gospodarczy. Dawna zachodnia brama została przekształcona w basteję. Zamiast częstokołu wybudowano mur kurtynowy.
Stan obecny
Obecnie zamek znajduje się w bardzo dobrym stanie, w formie uzyskanej po przebudowach z XVII wieku. Udostępniony jest do zwiedzania przez administratora, którym jest Muzeum Ziemi Wiśnickiej. W jego wnętrzach wystawione są fotografie obrazujące dawny wygląd zamku, XIX i XX-wieczne meble, makiety oraz prace plastyczne licealistów. Do zwiedzania udostępniona jest również sala balowa, sala z pozłacanym sufitem, sala akustyczna wykorzystywana kiedyś jako miejsce spowiedzi, kaplica zamkowa oraz krypta z ekspozycją sześciu sarkofagów. Terminy i cennik sprawdzić można na oficjalnej stronie tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Warszawa 1994.
Majewski A., Zamek w Wiśniczu, Nowy Wiśnicz 1992.
Moskal K., Zamki w dziejach Polski i Słowacji, Nowy Sącz 2004.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Sypek A., Sypek.R., Zamki i obiekty warowne ziemi krakowskiej, Warszawa 2004.