Historia
Początki osady Korczyn sięgać mogły nawet XI wieku. W XIII stuleciu na terenie późniejszego Starego Korczyna znajdował się dwór królewski, w którym podobno urodził się w 1226 roku książę Bolesław Wstydliwy. Lokacji nowego miasta dokonano w latach 50-tych XIII wieku, podczas gdy stary dwór prawdopodobnie spalili Rusini w 1300 roku. Murowany zamek powstał na starym szlaku z Krakowa do Sandomierza z inicjatywy króla Kazimierza Wielkiego, zapewne w ostatnich latach jego rządów, gdyż zdążył go odwiedzić tylko raz w 1370 roku. Według kronikarza Jana Długosza była to piękna budowla wzniesiona wielkim nakładem środków.
Pod koniec XIV wieku zamek w Nowym Korczynie był ulubioną rezydencją Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły, dzięki któremu w latach 1388-1389 podjęto naprawy i pomiędzy 1403 a 1408 rokiem rozbudowę. Wydatki opiewały na sumę 700 grzywien, były więc relatywnie niewielkie i nie mogły być prowadzone z dużym rozmachem. Zapewne dotyczyły powiększenia przestrzeni mieszkalnej, bowiem rezydencji chciano nadać charakter reprezentacyjny, a także przenieść tymczasowo z Wawelu skarbiec królewski (w przekazach pisemnych odnotowano obecność w Nowym Korczynie podskarbiego, służby skarbowej oraz wozów „cum thezauris”). Od 1390 roku zamek stał się również siedzibą podrzędztwa, co uczyniło z niego ważne centrum administracji państwa, a ponadto w 1416 roku utworzono w Nowym Korczynie ośrodek starostwa.
Przez cały XV wiek zamek i miasto pełniły rolę jednego z najważniejszych małopolskich ośrodków politycznych i gospodarczych. Władysław Jagiełło odwiedził zamek co najmniej 92 razy w trakcie corocznych objazdów ziem królestwa, przy czym niemal wszystkie wizyty trwały dłużej niż jeden dzień, a wiele przeciągało się do tygodnia. Również Kazimierz Jagiellończyk traktował Nowy Korczyn jako wygodną rezydencję, o czym świadczył między innymi jego bardzo długi pobyt na zamku w 1479 roku. Na zamku odbywały się liczne zjazdy, przyjmowane były poselstwa zagraniczne. W 1403 roku król Jagiełło gościł w Nowym Korczynie kilku książąt piastowskich, w 1404 przyjął poselstwo moskiewskie, a w 1409 roku poselstwo krzyżackie, które doręczyło królowi pisemne wypowiedzenie wojny. W 1438 roku na zamku przebywała delegacja czeskich husytów, którzy zaproponowali koronę Czech królewiczowi Kazimierzowi. Zjazd rycerstwa, który odbył się tam w 1456 roku oficjalnie przyjął wiadomość o śmierci króla Władysława i obwołał królem jego brata Kazimierza. W 1479 roku w zamkowej izbie większej hołd polskiemu królowi złożył wielki mistrz krzyżacki Martin Truchsess.
W 1517 roku przeprowadzono kolejną, tym razem renesansową przebudowę zamku. Jej inicjatorem był kanclerz wielki koronny Krzysztof Szydłowiecki. W nowej formie budowla funkcjonowała do XVII wieku, kiedy to straciła na znaczeniu. Co więcej najazdy szwedzkie w latach 1655 i 1702 doprowadziły zamek do ruiny. W 1661 roku opisywany był jako całkowicie spalony, ale jeszcze przeznaczony do odbudowania. Po XVIII-wiecznych zniszczeniach nie podjęto już kolejnej próby odbudowy. Mury zamkowe rozebrano ostatecznie w 1776 roku.
Architektura
Zamek nowokorczyński został wzniesiony na podmokłych terenach i bagnach prawego brzegu rzeki Nidy, która oddzielała go po stronie północnej od miasta. Z pozostałych trzech stron budowla otoczona była nawodnioną fosą o szerokości około 10 metrów oraz ziemnym wałem. Rzeka Nida zabezpieczała zamek od północy i w pewnym oddaleniu od strony wschodniej. Od południa na dalszym przedpolu naturalną ochronę stanowiła Wisła, a od zachodu odnoga Nidy zwana Czantorią, wpadająca do Wisły pod wsią Winiary Dolne. Dojazd do zamku od strony miasta prowadził przez drewniany most z samborzem, czyli drewnianą wieżą dla straży, i dalej po zakręcie przez kolejny drewniany most od zachodu dochodził do murowanej bramy.
Zamek wzniesiono w dolnych partiach z kamienia wapiennego, a wyżej częściowo z cegły. Plan zamku był regularny, czworoboczny, o znacznych wymiarach około 90 x 90 metrów. Mur obronny wzmocniony był przyporami, w narożnikach diagonalnymi, prostopadłymi wzdłuż kutyn. Jego koronę wieńczył chodnik dla obrońców oraz przedpiersie z krenelażem. Obronę wzmacniała wieża, umieszczona w narożniku południowo – zachodnim, zapewne o funkcji bergfriedu, służącego także za więzienie. Wieżową formę miała najpewniej zachodnia brama wjazdowa na dziedziniec.
Wewnątrz obwodu muru głównymi obiektami mieszkalnymi były dwa budynki murowane, lub jeden budynek wtórnie powiększony o skrzydło lub przedłużony. Starsza część pochodziła z czasów Kazimierza Wielkiego („domus antique magne regalis”), drugą dobudował prawdopodobnie Władysław Jagiełło. Starszy dom ogrzewany był XIV-wiecznym piecem, mieścił aulę oraz prywatne komnaty mieszkalne króla i królowej z dostępem do wykusza latrynowego. Ponadto znajdowała się w nim kaplica Trójcy Świętej, być może z wysuniętym prezbiterium o formie wielobocznego ryzalitu, oświetlanego przez sześć lub dziewięć okien, wypełnionych witrażami i zabezpieczonych żelaznymi kratami. Budynek, czy też skrzydło XV-wieczne mieściło podsklepiony skarbiec na dolnej kondygnacji, wyżej białą salę królewską z błonami w oknach oraz pomieszczenie pomiędzy blankami. Uzupełnieniem bryły budynku mogła być wieżyczka ze spiralną klatką schodową. Według XVI-wiecznych inwentarzy część rezydencjonalną tworzyło łącznie około 80 pomieszczeń. Zabudowania gospodarcze z browarem, piekarnią i dwoma kuchniami być może mieściły się po wschodniej i południowej stronie dziedzińca.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Na terenie dawnego zamku znajdują się obecnie prywatne zabudowania mieszkalne i gospodarcze wsi Podzamcze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Moskal K., Leliwici z Melsztyna i ich zamki, Nowy Sącz 2007.
Moskal K., Zamki w dziejach Polski i Słowacji, Nowy Sącz 2004.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Olszacki T., Rezydencje Andegawenów po obu stronach Karpat. Wstęp do badań [w:] Zamki w Karpatach, red. J.Gancarski, Krosno 2014.
Olszacki T., Rezydencje królewskie prowincji małopolskiej w XIV wieku – możliwości interpretacji, “Czasopismo Techniczne”, zeszyt 23, 2011.
Późnośredniowieczne zamki na terenie dawnego województwa sandomierskiego, red. L.Kajzer, Kielce 2005.
Wróblewski S., Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu, Nowy Sącz 2006.