Historia
Franciszkański konwent z Nowego Korczyna ufundowany został w 1248 roku, kiedy to książę Bolesław Wstydliwy uzyskał na czesko-polskiej kapitule franciszkanów w Zgorzelcu zgodę na założenie klasztoru. Dziesięć lat później kapituła zebrała się już w Nowym Korczynie, choć zabudowania musiały być tam jeszcze drewniane, tymczasowe.
Pierwszy etap budowy kościoła klasztornego miał miejsce około 1260 – 1270 roku. W okresie tym powstało podsklepione prezbiterium oraz mury obwodowe nawy do wysokości około 2-4,5 metrów. Wybudowano także zakrystię i wschodnią ścianę skrzydła wschodniego klauzury. Przed 1300 rokiem utworzone zostały szczyty prezbiterium, następnie na początku panowania Kazimierza Wielkiego nadbudowano mury prezbiterium i ukończono nawę z zamiarem jej przesklepienia, co ostatecznie się nie udało.
W 1300 roku klasztor spalony został przez Rusinów, natomiast w 1439 roku złupiony został przez Spytka z Melsztyna. Około 1470 roku miał się znajdować w większej części w ruinie, pogłębionej pożarem z 1473 roku. Odbudowę przeprowadzono pod koniec XV wieku z inicjatywy Jana Olbrachta, który nadał klasztorowi uposażenie na żupach solnych w Bochni. Jeszcze w 1585 roku w źródłach pisanych przekazano zobowiązanie do dostarczenia materiałów na przebudowę kościoła i klasztoru. W 1596 roku wzmiankowano sklepione prezbiterium i nawę krytą stropem.
Nowożytne przekształcenia kościoła klasztornego na szerszą skalę zaczęto wprowadzać około 1615 – 1637 roku, kiedy to między innymi przekształcono okna nawy. Kolejne przekształcenia (obniżenie nawy) mogły być związane z odbudową po zniszczeniach spowodowanych przez wojska węgierskie w 1657 roku. Następnie w latach 1751 – 1777 zmieniono formę szczytu zachodniego i wystrój wnętrza kościoła. W takiej formie klasztor dotrwał do kasaty w 1864 roku, na skutek której opuszczone i podupadłe skrzydła zachodnie i południowe klauzury zostały rozebrane. Prace remontowe prowadzono w 1918 i 1946 roku.
Architektura
Klasztor założono po południowo – zachodniej stronie rynku miasta, na północnym brzegu rzeki Nidy, a więc po przeciwnej stronie zamku królewskiego. Założenie składało się z kościoła św. Stanisława oraz usytuowanych po jego południowej stronie zabudowań klauzury, utworzonych przez trzy skrzydła otaczające wraz z krużgankami wirydarz. Spośród nich najważniejsze prawdopodobnie było skrzydło wschodnie, podpiwniczone, z dwoma głównymi kondygnacjami.
Kościół klasztorny był budowlą jednonawową, składającą się z korpusu na planie wydłużonego prostokąta i węższego, trójprzęsłowego także wydłużonego prezbiterium na rzucie prostokąta. Od południa z prezbiterium sąsiadowała zakrystia, będąca częścią wschodniego skrzydła klauzury. Przy korpusie natomiast od południa, mniej więcej pośrodku ściany, znajdowała się czworoboczna wieżyczka schodowa. Kościół przykrywały wysokie dachy dwuspadowe, osobne dla nawy i prezbiterium, ograniczone trójkątnymi szczytami.
Od strony zewnętrznej kościół opięty został przyporami, w narożach umieszczonymi prostopadle do siebie. Pomiędzy nimi ściany rozdzielono wąskimi, ostrołucznymi oknami o dwustronnych rozglifieniach, przy czym ścianę wschodnią pierwotnie zdobiła triada takich otworów, a następnie w okresie późnego gotyku, od końca XV wieku jedno duże okno trójdzielne. Fasadę zachodnią przepruto dwoma oknami, triadą okien oświetlono także od wschodu zakrystię, zaś wieżyczkę schodową doświetlono otworami szczelinowymi. W elewacjach prezbiterium zastosowano poniżej okien odsadzkę wspierającą szerokie lizeny, ponadto wschodnią część kościoła wyróżniono ceglanym fryzem ząbkowym i umieszczonym w północno – wschodnim narożniku kamiennym, płaskorzeźbionym leżącym lwem.
Wewnątrz nawę od prezbiterium oddzielała ostrołukowa arkada tęczy z profilowaną archiwoltą nadwieszaną na wspornikach z dekoracją palmetową. Prezbiterium przykrywało sklepienie krzyżowo – żebrowe, spięte kolistymi zwornikami, nadwieszane w narożach na służkach z kapitelami o dekoracji roślinnej. Żebra jarzmowe opuszczono na półkolumny z wyodrębnionymi kapitelami. Nawę w średniowieczu przykrywał drewniany strop, choć sklepienie projektowano, gdyż we wschodnich narożnikach umieszczono dwa wsporniki z dekoracją roślinną.
Stan obecny
Do czasów współczesnych ze średniowiecznego konwentu zachował się kościół klasztorny oraz skrzydło wschodnie dawnej klauzury. Kościół jest cennym przykładem wczesnogotyckiej architektury mendykanckiej, choć został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym. Od zachodu dostawiono kruchtę i wieżę, przebudowano wszystkie szczyty, wzniesiono nową wieżyczkę na kalenicy dachu. Ponadto przekształcono większość otworów okiennych, choć zamurowane oryginalne ostrołuczne zamknięcia wciąż są widoczne, a gotycki kształt posiadają okna w północnej ścianie prezbiterium i jedno w północnej ścianie nawy, gdzie widać także relikty maswerku. W środku zbarokizowanego wnętrza przetrwało gotyckie sklepienie prezbiterium i arkada tęczy. Sklepienie nad nawą jest nowożytne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III, województwo kieleckie, zeszyt 1, powiat buski, red. J.Łoziński, B.Wolff, Warszawa 1957.