Historia
Zamek w Jasińcu wybudowali w czwartej ćwierci XIV wieku Krzyżacy, na miejscu wcześniejszego grodu książąt pomorskich. Rezydował w nim prokurator podległy komturii świeckiej. W okresie wojen polsko-krzyżackich, ze względu na pograniczne położenie, Nowy Jasiniec często zmieniał przynależność, przechodząc z rąk do rąk. W 1454 roku przeszedł ostatecznie w posiadanie polskie i stał się siedzibą starostwa, dostając się w ręce Jana Kościeleckiego. Za jego czasów doszło do odbudowy ze zniszczeń z czasów wojny trzynastoletniej. Dalszych przekształceń, tym razem już w stylistyce renesansowej, dokonano w latach 1540-1565, za starosty Adama Walewskiego, podkomorzego sochaczewskiego. W jej wyniku zamek uzyskał charakter wygodnej rezydencji, zaopatrzonej w rzadkie wówczas szklane okna, malowane drzwi, kominki, piece itd. W 1773 roku, po pierwszym rozbiorze Polski, starostwo jasienickie zniesiono, a zamek przeznaczono na siedzibę zboru dla pruskich kolonistów. Przy tej okazji usunięto stropy i zlikwidowano wewnętrzne podziały. W XIX wieku został ostatecznie opuszczony i popadł w ruinę.
Architektura
Zamek zajął szczyt wzniesienia na niewielkim półwyspie przy skraju Jeziora Zamkowego. Od zachodu poprzedzało go przedzamcze na planie nieregularnego wieloboku, położone bliżej nasady cypla i oddzielone od głównej części zamku nawodnioną fosą o szerokości około 15 metrów. Obronę podzamcza również stanowiła fosa, natomiast jego mur obronny zaopatrzony był w budynek bramny. Przypuszczalnie posiadał też trzy prostokątne baszty wykuszowe, wszystkie umieszczone po stronie północnej i wysunięte przed sąsiednie kurtyny.
Dom zamkowy posiadał wymiary 12,8 x 22,6 metra i mury znacznej grubości, wahającej się między 2 a 2,6 metra, co przy czterech kondygnacjach wysokości nadawało budowli charakteru masywnej wieży mieszkalnej (najwyższa kondygnacja utworzona została w XVI wieku z tzw. muru pruskiego, ale być może na miejscu starszej kondygnacji szkieletowej). Budynek otoczony był niskim murem obronnym. Jego ściany wzniesiono do wysokości 5,5 metra z kamieni eratycznych spajanych zaprawą wapienną, a wyższe partie z cegły. Wejście do budynku znajdowało się od zachodu i prowadziło poprzez czworboczny ryzalit bramny wypełniający przestrzeń międzymurza. Za nim przejście w murze budynku zamykane było drzwiami, blokowanymi ryglem osadzanym w otworze w murze.
Wewnątrz najniższa kondygnacja mieściła pomieszczenia gospodarcze, podzielone na cztery prostokątne komory, dwie rozmieszczone w części północnej poprzecznie do osi, a w części południowej o układzie wzdłużnym. Podczas przebudowy pomieszczenia te przesklepiono kolebkami, podobnie jak południowo – zachodnie pomieszczenie wyższej kondygnacji. Znajdujące się tam komnaty mogły pełnić funkcje reprezentacyjne, przy czym wśród nich była tzw. „izba wielka” i kaplica. Oprócz wspomnianego powyżej pomieszczenia ze sklepieniem, wszystkie przykryte były płaskimi, drewnianymi stropami. Wyżej leżała kondygnacja mieszkalna z czterema izbami. Najwyższa, czwarta kondygnacja o funkcji obronnej i magazynowej zaopatrzona była w 22 strzelnice.
Stan obecny
Zamek, a właściwie główny dom mieszkalny, przetrwał w formie trwałej ruiny pozbawionej najwyższej kondygnacji i wewnętrznych ścian działowych. Widoczny jest również ryzalit wejściowy, ale nie przetrwał mur wokół domu ani obwarowania podzamcza. Zabytek należy do prywatnego inwestora, jednak mimo obietnic nie podjął on jak dotąd żadnych poważniejszych prac zabezpieczających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dzieje Świecia nad Wisłą i jego regionu, red. K.Jasiński, t. 2, Warszawa 1980.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Steinbrecht C., Die Ordensburgen der Hochmeisterzeit in Preussen, Berlin 1920.
Wagner A., Murowane budowle obronne w Polsce X – XVII wieku, tom 1, Warszawa 2019.
Wasik B., Wieże mieszkalne w krzyżackiej architekturze zamkowej w Prusach, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Archeologia XXXVIII, 2022.