Historia
Miejskie mury obronne Nowego Miasta Lubawskiego (niem. Neumark) wzniesione zostały w pierwszej połowie XIV wieku na miejscu starszych, prowizorycznych umocnień drewniano-ziemnych. W pierwszym etapie wzmocniono wjazdy do miasta, poprzez wybudowanie murowanych bram. W drugiej połowie XIV wieku nastąpiła dalsza rozbudowa obwarowań. W XVII wieku fortyfikacje częściowo podupadły, chociaż jeszcze podczas wojen szwedzkich skutecznie powstrzymywały ataki wroga. Całkowity upadek znaczenia murów miejskich Nowego Miasta Lubawskiego nastąpił w XIX wieku, gdy cegła i kamień z nich pozyskane stanowiły źródło budulca do wznoszenia domów. W latach 30-tych XX wieku w obu zachowanych wieżach bramnych przebite zostały przejścia dla pieszych, a w latach 50-tych pomieszczenia bramy Brodnickiej zostały zaadaptowane na siedzibą Muzeum Ziemi Lubawskiej.
Architektura
Miasto założono na wywyższonym, zachodnim brzegu silnie meandrującej rzeki Drwęcy, pomiędzy dwoma jej niewielkimi zakolami, w miejscu gdzie możliwa była przeprawa (powyżej i poniżej miasta zabagnione brzegi bardzo utrudniały lub całkowicie uniemożliwiały przekroczenie koryta rzeki). Zewnętrzne uzupełnienie obwarowań stanowiła fosa zasilana wodą z Drwęcy oraz wał ziemny, przy czym z powodu bliskości koryta rzecznego były one zbędne od wschodu. Ważną rolę obronną pełnić mógł również kościół farny, zlokalizowany w północno – wschodnim narożniku, w bliskiej odległości od wschodniego odcinka obwarowań.
Linia murów obronnych wytyczona została po obwodzie nieregularnego pięcioboku o wymiarach około 300 x 320 metrów z zakrzywieniem po stronie południowo – zachodniej. Partie fundamentowe i cokół murów zbudowano z granitowych kamieni polnych, natomiast pozostałą część z cegieł. Dla wzmocnienia obronności muru, w główny ciąg fortyfikacji wbudowano 21 otwartych od strony miasta, prostokątnych baszt wykuszowych. Były one dość regularnie rozstawione po całym obwodzie, za wyjątkiem nieco szerszych odstępów po najbezpieczniejszej stronie wschodniej. Wysunięto je w przedpole przed sąsiednie kurtyny, od których były wyższe o jedną kondygnację lub równe z nimi wysokością. W trzech narożnikach murów wzniesiono zamknięte baszty cylindryczne, a w czwartym, południowym, czworoboczną, także zamkniętą.
Do miasta prowadziły trzy bramy: od strony północnej Bratiańska, od strony północno – zachodniej Lubawska, zwana również Łąkorską i od strony południowo – zachodniej brama Brodnicka, zwana też Kurzętnicką. Wszystkie trzy usytuowane zostały na przedłużeniu głównych dróg wyprowadzonych z narożników rynku miejskiego. Wszystkie też miały formę czworobocznych w planie wież z przejazdami w przyziemiu. Jedynie Lubawska zaopatrzona została w przedbramie o formie długiej szyi przerzuconej nad fosą i zakończone dwoma drobnymi, obłymi basztami.
Wieża bramy Lubawskiej założona została na rzucie kwadratu o wymiarach 8,7 x 8,7 metra, z murami nieznacznie zwężającymi się w górnych partiach, o wysokości do gzymsu sięgającej 14,8 metrów. Pierwotnie przykrywał ją dwuspadowy dach, ograniczony sterczynowymi szczytami od wschodu i zachodu. Pod szczytami elewacje ozdobiono pasami gzymsu i fryzu, ponadto z każdej strony na najwyższej kondygnacji znajdował się wykusz, element nietypowy dla bram miejskich państwa krzyżackiego, być może utworzony na podstawie kontaktów z Frankonią (np. Rothenburg ob der Tauber). Każdy wykusz przykryty był dwuspadowym daszkiem i oparty na wysuniętych przed lico muru belkach. Elewacje wieży rozdzielały szczelinowe otwory strzeleckie oraz odcinkowo zamknięte okna osadzane w uskokowych wnękach. Wnętrze wieży bramnej podzielone zostało na pięć kondygnacji nadziemnych, rozdzielonych płaskimi, drewnianymi stropami.
Stan obecny
Najcenniejszym, zachowanym elementem nowomiejskich fortyfikacji są dwie gotyckie wieże bramne: Lubawska i Brodnicka, choć ta pierwsza ma dziś zamurowane oryginalne portale bramne, skrócone i zmodernizowane szczyty, a w ścianach bocznych przebite nowożytne otwory. Najbardziej czytelne fragmenty miejskich obwarowań znajdują się w części południowej miasta, na zachód od baszty Brodnickiej, wzdłuż ulicy Okólnej, oraz w części północno – wschodniej w pobliżu kościoła parafialnego św. Tomasza, gdzie zachowały się również relikty narożnej baszty okrągłej.
pokaż bramę Brodnicką na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Barański M., Baszta bramy Lubawskiej w Nowym Mieście Lubawskim w świetle nowych badań, “Wiadomości Konserwatorskie”, nr 30/2011.
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Löbau, red. J.Heise, Danzig 1895.
Nowe Miasto Lubawskie. Zarys dziejów, red. M.Wojciechowski, Nowe Miasto Lubawskie 1992.