Historia
Kościół w Nowym Kawkowie (Neukockendorf) został uposażony w akcie lokacji wsi z 1380 roku, w którym otrzymał aż pięć włók ziemi. Według dużo późniejszych przekazów miał też być wówczas konsekrowany przez biskupa Henryka III Sorboma, ale była to ewidentna pomyłka w interpretacji, myląca uposażenie z wyświęceniem. Pierwotna budowla sakralna powstała wraz założeniem wsi mogła być jedynie konstrukcji drewnianej lub szachulcowej.
Murowany kościół św. Jana wybudowany został dopiero w pierwszej połowie XV wieku. Prace nad jego zadaszeniem kończono na przełomie 1435 i 1436 roku, kiedy to ścięto drewno na więźbę dachową. Budowę musiano więc rozpocząć około 1430 roku, a zakończono najdalej w 1437. Przedsionek południowy został dobudowany do nawy zapewne w drugiej fazie budowy, ale jeszcze w okresie średniowiecza.
W 1664 roku do świątyni dobudowano drewnianą wieżę. W 1790 roku miał miejsce remont kościoła, powtórzony w latach 1864 – 1870, kiedy to między innymi założono we wnętrzu drewnianą kolebkę. Kolejny remont przeprowadzono w 1925 roku, w trakcie którego dobudowana została kruchta i zakrystia. Ostatnie większe prace renowacyjne prowadzono w 1980 roku.
Architektura
Kościół powstał jako orientowana względem stron świata budowla salowa, wzniesiona na planie prostokąta o długości 28,3 metrów i szerokości 12,4 metrów, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Do wysokości parapetów okiennych wzniesiony został z lokalnego kamienia polnego, powyżej ław okiennych i w narożach z cegły. Przy wschodniej części ściany północnej usytuowana została przewiązana z murami nawy zakrystia, a od południa dobudowano kruchtę o znacznie niższym kamiennym cokole niż w nawie.
Bryła nawy kościoła nie została opięta przyporami. Charakterystycznym elementem dekoracji elewacji zewnętrznych stał się już sam podział ścian rożnymi materiałami budowlanymi, a dodatkowo pod okapem dachu poprowadzono tynkowany fryz, zaś pod oknami kapnikowy gzyms. Krótsze boki budowli ozdobiono gotyckimi szczytami schodkowymi, dekorowanymi ostrołukowymi blendami. Szczyt wschodni utworzono siedmioosiowy, bez podziałów horyzontalnych, z każdym stopniem zwieńczonym dwoma pinaklami. Wewnątrz nawy wnęki okienne pokryto w XV wieku polichromiami.
Schodkowo – sterczynowy kształt, podobny do szczytu wschodniego choć o nieco zredukowanej formie, nadano małemu szczytowi kruchty. Podzielony został on jedynie trzema blendami, ale z górnym stopniem ozdobionym terakotowymi płytkami. Na płytkach tych ukazano między innymi głowy obramowane motywami maswerkowymi. Zapewne zostały one utworzone w cegielni wyrabiającej dekorację dla fary w Ornecie.
Stan obecny
Pomimo nowożytnych przekształceń kościół w Kawkowie to dziś w dużej mierze autentycznie zachowany XV-wieczny, wiejski budynek sakralny. Średniowieczne pochodzenie ma nawa kościoła, zakrystia oraz aneks po stronie południowej, nowożytnymi dodatkami są natomiast wieża zachodnia i kruchta po stronie północnej. Okna kościoła zostały przekształcone, relikty dwóch pierwotnych widać jedynie w ścianie wschodniej. Na strychu zakrystii oraz w części zachodniej ściany chronionej wieżą zachowały się malowidła maswerkowe. Warte uwagi są terakotowe panele z motywami figuralnymi na elewacji kruchty.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.