Historia
W okresie od VII do V wieku p.n.e., nad jeziorem w pobliżu późniejszego Myśliborza znajdował się gród kultury łużyckiej. W X wieku na skrzyżowaniu szlaków handlowych zlokalizowano gród pomorski i osadę rybacką, odstąpioną w 1261 roku przez templariuszy margrabiemu brandenburskiemu. Mury obronne Myśliborza (niem. Soldin) wzniesiono w drugiej połowie XIII wieku, w czasach intensywnego rozwoju miasta, które w latach 1298-1537 było stolicą Nowej Marchii i gospodarczym centrum regionu. Przez pierwszą połowę XV wieku Myślibórz znajdował się w rękach Krzyżaków, co doprowadziło w 1433 roku do spalenia przez husytów, a w 1473 roku do zdobycia i zniszczenia przez zachodniopomorskiego księcia, Bogusława X. Następne zniszczenia miasta, a przez to i uszkodzenia obwarowań, miały miejsce w XVI wieku z powodu pożarów i w XVII wieku w czasie wojny trzydziestoletniej. Szczególnie dotkliwy był pożar z 1539 roku, który strawił prawie całą zabudowę. Po usunięciu zniszczeń zapadła decyzja odbudowy także obwarowań miejskich, lecz już na zmienionym planie. Uratowane fragmenty murów obronnych dostosowano do nowego układu miasta. Spustoszenia i rozwój broni palnej doprowadziły do stopniowego upadku znaczenia myśliborskich fortyfikacji.
Architektura
Miasto lokacyjne założone zostało na planie zbliżonym do okręgu. Od południa i zachodu, a w nieco dalszej odległości także od północy, chronione było wodami jezior oraz podmokłymi, bagnistymi terenami. Obwarowania składały się z pojedynczej linii muru obronnego, wzmocnionego ziemnym wałem i w swej najbardziej rozwiniętej formie podwójnym pierścieniem nawodnionych fos. Od strony miasta przynajmniej na części obwodu funkcjonować mogła uliczka podmurna, połączona z szachownicowym układem zabudowy Myśliborza.
Mury obronne zbudowane zostały z granitowych kamieni polnych i z cegły w górnych partiach. Ich długość wynosiła około 1900 metrów. U schyłku średniowiecza zwieńczone były prostym przedpiersiem z otworami strzeleckimi, które być może zastąpiło starszy krenelaż. Za przedpiersiem funkcjonować musiał chodnik straży, prawdopodobnie poszerzany za pomocą drewnianego ganku osadzanego na belkach wprowadzanych w czworoboczne otwory w murze. Na dłuższych kurtynach znajdować się mogły niewielkie bartyzany (widoczne na weducie D.Petzolda).
W ciągu murów obronnych Myśliborza znajdowało około 49 baszt, głównie czworobocznych, wykuszowych (łupinowych), rozmieszczonych w odstępach co 24 – 30 metrów, a więc w bliskich odległościach pozwalających prowadzić skuteczny ostrzał boczny. Baszty wykuszowe były częściowo wysunięte w przedpole przed sąsiednie kurtyny i wyższe od nich o jedną, pozbawioną zadaszenia kondygnację wyposażoną w otwory strzeleckie. Od strony miasta pozostawiano je otwarte, co miało na celu obniżenie kosztów budowy, przyspieszenie prac budowlanych oraz uniemożliwianie potencjalnym napastnikom zabarykadowania się po ewentualnym zajęciu części obwodu. W miejscach uznanych za szczególnie ważne, jak przykładowo w najgorzej chronionej naturalnymi warunkami terenu stronie wschodniej obwodu, znajdowały się baszty pełne o cylindrycznej formie (np. baszta Prochowa). Część z baszt wykuszowych pod koniec średniowiecza mogła być też zamykana ścianami od strony miasta i nadbudowywana kondygnacjami cylindrycznymi lub wielobocznymi (np. baszta po północnej stronie bramy Młyńskiej).
Do miasta wiodły trzy główne bramy: od strony zachodniej brama Młyńska, zwana również Kostrzyńską, od północy brama Pyrzycka i od wschodu brama Nowogródzka zwana także bramą Gorzowską. Początkowo miały one formę graniastosłupów, później podwyższono je i nadano formy szczytowe z elewacjami rozczłonkowanymi podłużnymi blendami. Brama Młyńska u schyłku średniowiecza posiadała przedbramie, składające się z szyi zakończonej dwoma cylindrycznymi basztami, połączonymi murem z centralnie umieszczonym portalem.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowała się brama Nowogródzka i brama Pyrzycka. Znaleźć także można liczne fragmenty muru obronnego wraz z otwartymi basztami wykuszowymi, ale żaden z odcinków kurtyn nie przetrwał w pierwotnej wysokości, a elewacje zostały mocno przelicowane. Najdłuższe fragmenty obwarowań obejrzeć można w północnej części miasta obok bramy Pyrzyckiej (ul. Wałowa), po stronie północno – zachodniej (zbieg ulic Pomorskiej i Wałowej), a także na wschodzie w pobliżu bramy Nowogródzkiej, po jej południowej stronie (ul. Wałowa). Po stronie północnej bramy Nowogródzkiej zachowała się stojąca samotnie baszta Prochowa.
pokaż bramę Nowogródzką na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lukas E., Średniowieczne mury miejskie na Pomorzu Zachodnim, Poznań 1975.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.