Historia
Konwent franciszkański w Lwówku (Löwenberg) powstał z inicjatywy księcia Bolesława Pobożnego, który sprowadził zakonników do miasta. W 1248 roku rycerz, a być może także kasztelan lwówecki, Henryk zwany Długim, podarował mnichom plac pod budowę klasztoru na dawnym przedmieściu zamkowym. Wznoszenie jednonawowego, kamiennego kościoła, pierwotnie funkcjonującego pod wezwaniem św. Piotra i Pawła, rozpoczęto prawdopodobnie około 1264 roku, wtedy bowiem ustanowiono odpust dla tych którzy przyczynili się do budowy. Budynek klasztorny natomiast po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych pod rokiem 1285. W okresie tym kościół był już zapewne ukończony w swej podstawowej formie. W 1460 roku Konrad Pflüger dokonał rozbudowy kościoła, tworząc nawę południową, a na początku XVI wieku wzniesiono nawę północną i kaplicę poświęconą św. Annie.
W XVI wieku, w pierwszych latach reformacji zmalała liczba franciszkanów, a także wielkość ofiar składanych przez wiernych. Po parokrotnych pożarach zabudowań klasztornych w 1532 i 1543 roku, franciszkanie postanowili opuścić miasto, natomiast budynki konwentu zostały przekazane radzie miejskiej z przeznaczeniem na szkołę. Kościół do 1561 roku stał pusty. Następnie wyremontowany, został świątynią ewangelicką, a zabudowania klauzury przeznaczono na szkołę. Gdy w XVII wieku na Lwówek spadły wojenne nieszczęścia, kościół i klasztor wraz ze szkołą zamknięto. Dopiero w 1652 roku minoryci powrócili do miasta i przystąpili do długotrwałej odbudowy. W jej trakcie zawalone w 1644 roku sklepienia kościoła zastąpiono nowymi, barokowymi.
Franciszkanie utrzymali się we Lwówku do 1810 roku, kiedy to król pruski Fryderyk Wilhelm III z powodu trudności finansowych przeprowadził kasatę i sekularyzację klasztorów. Franciszkański klasztor został został ponownie przekazany kasie miejskiej z przeznaczeniem na szkołę, arsenał i następnie muzeum. Został też po raz kolejny przebudowany w latach 1873-1875. Po II wojnie światowej franciszkanom udało się odzyskać majątek dopiero w 2003 roku.
Architektura
Klasztor i kościół franciszkański usytuowano na skraju miasta, w bezpośrednim sąsiedztwie miejskich murów obronnych, blisko zamku książęcego. Założenie składało się z kościoła, zabudowań klasztornej klauzury po jego południowej stronie oraz zapewne koniecznych dla codziennego funkcjonowania konwentu zabudowań gospodarczych. Trzy skrzydła klauzury otaczały czworoboczny wirydarz, wokół którego przebiegały krużganki łączące wszystkie najważniejsze pomieszczenia konwentu.
Kościół klasztorny pierwotnie wzniesiono jako jednonawowy. Od początku XVI wieku był już założeniem trójnawowym, halowym ze starszym prostokątnym, węższym od korpusu prezbiterium po stronie wschodniej. Nawę południową prawdopodobnie utworzono z XIV-wiecznej kaplicy Henryka głogowskiego, fragmentu klasztornego skrzydła zachodniego i północnych krużganków. Nawę północną dobudowano do nawy głównej, tworząc z jej ściany filary i usuwając przy okazji, istniejącą od 1382 roku kaplicę wielebnego Konrada. Do nowej nawy dostawiono płytką kruchtę, pokrytą bogatym sklepieniem sieciowym. Od XVI wieku do północnej części kościoła przylegała kaplica Talkenbergów, później wykorzystywana jako zakrystia. Dawna zakrystia znajdowała się po południowej stronie prezbiterium, przy podstawie wieży kościelnej (prawdopodobnie nigdy nie ukończonej). Po południowej stronie nawy w 1346 roku wzniesiono kaplicę grobową księcia Henryka I jaworskiego. Miała ona dwa przęsła i była zasklepiona, na co wskazywałaby masywna przypora. Kościół natomiast pierwotnie (przed rozbudową z XV wieku) nie posiadał przypór; być może wzmocnieniem konstrukcji jego nawy była empora w zachodniej części korpusu.
Pierwotnie, w okresie gdy korpus kościoła był jeszcze jednonawowy i bez zewnętrznych przypór, wewnątrz przykryty był jedynie płaskim, drewnianym stropem. Jako, iż prezbiterium było oszkarpowane, najpewniej już od samego początku zdobiły go sklepienia krzyżowo – żebrowe, spływające na służki i wiązki służek o kielichowych konsolach. Po XV-wiecznej rozbudowie pięcioprzęsłowy korpus zwieńczono sklepieniami gwiaździstymi, o odmiennym układzie w dwóch zachodnich przęsłach nawy południowej. Być może ze względu na znajdującą się tam wcześniejszej kaplicę Henryka jaworskiego z XIV wieku. Filary międzynawowe północne otrzymały przekrój ośmioboku, natomiast południowe zostały w przekroju wydłużone i pogrubione od strony nawy głównej. Zworniki spinające żebra sklepienne otrzymały kształt rozet i tarcz herbowych, a wsporniki utrzymujące końce żeber wykuto w motywy figuralne lub późnogotyckie baldachimy. Oryginalnie kościół, a być może także i krużganki klasztorne pokryte były ściennymi polichromiami. W klasztorach franciszkańskich często przedstawiały one sceny z życia św. Franciszka.
Trójskrzydłowe zabudowania klasztorne usytuowano po południowej stronie kościoła. Pierwotnie w skrzydle zachodnim znajdowały się pomieszczenia gospodarcze, a w narożniku zewnętrznym, pomiędzy kaplicą Henryka jaworskiego a skrzydłem zachodnim usytuowana była studnia. Skrzydło południowe opierało się na kurtynie miejskich murów obronnych, dlatego okna mogło mieć tylko od strony wewnętrznej. Po 1455 roku wraz z pozostałymi skrzydłami zostało podwyższone o drugie piętro. Wschodnie, najważniejsze i najstarsze skrzydło łączyło się z prezbiterium. W linii północnej pierzei krużganków pierwotnie znajdowała się zakrystia nad którą mogła istnieć empora. Po wybudowaniu czworobocznej wieży, na zakrystię przeznaczono odcinek krużganków w pierzei wschodniej, przylegającej do prezbiterium. Pomieszczenie to zaopatrzono we wspaniałe portale i sklepienie żebrowe. Wieżę natomiast po uderzeniu weń pioruna i spaleniu w 1455 roku obniżono do wysokości dachów kościoła.
Stan obecny
Wielokrotnie przebudowane klasztorne zabudowania klauzury, w większości nie zdradzają już dziś od zewnątrz swego średniowiecznego pochodzenia. Gotycki charakter zachował jedynie wirydarz, podobnie jak wiodąca do niego od wschodu sień z sieciowym sklepieniem. Przypora w południowo – wschodnim narożniku i ostrołukowe okna skrzydła południowego świadczą, iż w zabudowaniach klasztornych przetrwały pod tynkami pierwotne mury. Do niedawna znajdowała się w nich szkoła oraz straż pożarna, jednak w 2003 roku budowla wróciła w ręce zakonników. Więcej szczęścia miał zachowany franciszkański kościół, jednak został on jakby przygnieciony zmodernizowanym dachem, zbyt ciężkim i szerokim.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Bossowski J., Klasztor i kościół franciszkanów we Lwówku Śląskim, Lwówek Śląski 2004.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Zlat M., Lwówek, Warszawa 1961.