Historia
Wieś Lubomino (Arnsdorf) założona została w 1308 roku, kiedy to biskup Eberhard dał swojemu bratu Arnoldowi ziemie w celu przeprowadzenia lokacji. Z ogólnej liczby stu dwudziestu, sześć włók ziemi miało być przeznaczonych na uposażenie miejscowej fary. Jej pierwszy pleban o imieniu Bartłomiej odnotowany został w 1316 roku, ale urzędował on przy jeszcze drewnianym lub szachulcowym kościele. Murowana świątynia wzniesiona została najwcześniej dopiero na początku XV wieku, a w późnych latach tamtego stulecia podwyższona została kościelna wieża. Kościół choć zbudowany został stosunkowo późno, otrzymała bogatą jak na wiejską farę formę, świadczącą o dostatku i gospodarczym znaczeniu wsi, usytuowanej przy rzecznej przeprawie mostowej.
W 1807 roku kościół został zniszczony na skutek pożaru. Odbudowano go w w latach 1810 – 1815, a następnie ponownie konsekrowano w 1875 roku pod nowym wezwaniem św. Katarzyny i Przemienienia Pańskiego. W 1922 roku przeprowadzono gruntowną renowację zabytku.
Architektura
Kościół zbudowany został na niskim kamiennym cokole, powyżej którego mury wzniesiono z cegły w wątku gotyckim i wendyjskim w partiach wieży. Jego bryłę utworzyła nawa na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 27 x 14 metrów, pozbawiona wyodrębnionego zewnętrznie prezbiterium, zakrystia po wschodniej stronie ściany północnej, dobudowana na późniejszym etapie kruchta pośrodku ściany południowej, oraz początkowo niska, jednokondygnacyjna wieża (a właściwie kruchta) po stronie zachodniej. Ta ostatnia podwyższona została o górne kondygnacje u schyłku średniowiecza.
Nawę wzmocniono przyporami, umieszczonymi tylko w narożnikach, pod skosem. Wszystkie je misternie zaprojektowano, ozdabiając sterczynami oraz wieńcząc małymi przestrzeniami otwartymi na zewnątrz arkadkami. Zewnętrzną elewację południową nawy przebito ostrołucznymi oknami, flankowanymi tynkowanymi, także ostrołucznymi blendami. Po stronie północnej nie utworzono okien, rozczłonkowując ścianę jedynie rzędem blend. Ściana wschodnia przedzielona została dużym oknem centralnym, ujętym po bokach lancetowatymi blendami i nietypowo jedną blendą u dołu. Podziały poziome elewacji zapewnił wysunięty cokół, gzyms podokienny i tynkowany fryz pod okapem dachu, przy czym fryz podobnie jak i blendy pierwotnie pokryty był malowidłami o maswerkowych motywach.
Elewacje wieży podzielone zostały na sześć kondygnacji o różnych wysokościach, rozdzielonych tynkowanymi opaskami, przy czym najniższą utworzono z przedłużenia fryzu kapnikowego nawy. Od zachodu w przyziemiu osadzono ostrołuczny, profilowany portal, którego archiwolta przecięła poziom najniższego fryzu i została nim otoczona. Wyżej elewacje z każdej strony udekorowano dużą liczbą blend, w większości o dwudzielnych zwieńczeniach, tak jak w nawie pokrytych malowidłami maswerkowymi. Ponadto na najwyższym piętrze utworzono dwudzielne przeźrocza, a flankujące je blendy o podobnym wykroju ozdobiono na podobieństwo środkowych otworów dwudzielnym laskowaniem. Charakterystycznym elementem wieży było także nadanie jej górnej części formy ośmiobocznej (podobnie jak w kościołach w Miłakowie czy Ornecie).
Wejście południowe do nawy poprzedziła nieduża kruchta z ostrołucznym, profilowanym portalem wcinającym się archiwoltą w przestrzeń tynkowanego fryzu. Fryz oddzielił południową ścianę kruchty od szczytu – trójosiowego, dzielonego trójkątnymi lizenami przestrzenie między trzema ostrołucznymi blendami, rozmieszczonymi w układzie piramidalnym. Każdy niższy stopień szczytu zwieńczono dwoma, a najwyższy trzema sterczynami, z których skrajne utworzono z przedłużenia lizen. Każda sterczyna udekorowana została miniaturowymi, tynkowanymi szczycikami.
Stan obecny
Kościół w Lubominie to zachowana w dobrym stanie późnogotycka budowla o bardzo bogatych elewacjach zewnętrznych, być może wzorowana na farach w Olsztynie, Ornecie czy Miłakowie. Oprócz elewacji warto zwrócić uwagę na misterne przypory nawy oraz szczyt kruchty południowej. Niestety w okresie nowożytnym całkowicie przebudowany został szczyt wschodni, powiększone zostały okna w południowej ścianie nawy, a okno wschodnie zamurowano.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Ermland, red. A.Boetticher, Königsberg 1894.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.