Historia
Pleban we wsi Łopatki (pierwotnie Kieslingswalde, następnie Lopatken) po raz pierwszy odnotowany został w 1400 roku. Urzędował on w kościele wzniesionym około drugiej połowy XIV wieku, na terenie parafii działającej od około 1300 roku. Budowę fary zaplanowano i przeprowadzono w sposób jednolity, najpewniej w krótkim czasie, bez żadnych przerw i podziału na etapy. W 1414 roku kościół został splądrowany w trakcie wojny polsko – krzyżackiej, ale prawdopodobnie obyło się bez większych zniszczeń strukturalnych. W 1670 roku budowla w źródłach pisanych odnotowana została jako opuszczona, zapewne z powodu spustoszeń związanych z wojnami polsko – szwedzkimi. W 1864 roku kościół poddany został gruntownej renowacji, w trakcie której między innymi podwyższono koronę murów. Po raz ostatni zabytek zdewastowany został w trakcie II wojny światowej.
Architektura
Kościół zbudowany został na niewielkim wzniesieniu, z cegły układanej w wiązaniu gotyckim na niezbyt wysokiej kamiennej podmurówce. Uzyskał stosunkowo rozwinięty układ przestrzenny jak na wiejskie świątynie farne ziemi chełmińskiej. Pierwotnie składał się z pojedynczej nawy na planie prostokąta o wymiarach 15,6 x 12,2 metrów, trójbocznie zamkniętego na wschodzie prezbiterium wielkości 10,7 x 9,6 metrów, małej zakrystii po północnej stronie prezbiterium, czworobocznej wieży usytuowanej na osi zachodniej elewacji nawy, oraz kruchty umieszczonej przed południowym wejściem.
Mury kościoła wzmocnione zostały przyporami jedynie w części prezbiterialnej i na przedłużeniu ściany wschodniej nawy. Pomiędzy przyporami przebito cztery wąskie, ostrołuczne okna. Podobnymi otworami doświetlono nawę, ale jej elewacje w odróżnieniu od prezbiterium dodatkowo udekorowano gęsto rozmieszczonymi, wysokimi i smukłymi blendami o ostrołucznych zamknięciach. Blendową dekorację posiadał ponadto szczyt wschodni nawy, dwa półszczyty zachodnie oraz szczyt zakrystii. Wejście do nawy wiodło od południa oraz od zachodu, poprzez kruchtę w przyziemiu wieży. Wnętrze nie zostało podsklepione. Nawę oddzielono od prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy z obustronnie sfazowanym uskokiem.
Wieża podzielona została na cztery kondygnacje, od zewnątrz rozdzielone tynkowanymi opaskami. Najniższą kondygnację tradycyjnie pozostawiono surową, przeprutą jedynie od zachodu profilowanym, ostrołukowym portalem. Trzy górne piętra udekorowano smukłymi blendami o podobnym wykroju do tych na elewacjach nawy, z tym, że w niektórych przebito niewielkie otwory doświetlające, a na najwyższym piętrze przeźrocza mające zapewnić słyszalność dzwonów. Wewnątrz kruchty w przyziemiu wieży w ścianach bocznych utworzono ostrołucznie zamknięte wnęki.
Stan obecny
Kościół jest dziś jedną z mniej znanych, a lepiej zachowanych gotyckich, wiejskich budowli sakralnych dawnej ziemi chełmińskiej. Uniknął większych przekształceń nowożytnych, za wyjątkiem podwyższenia korony murów nawy, dostawienia małego aneksu między zakrystią a nawą, oraz przekształcenia dawnej kruchty południowej w kaplicę. Kościół wyróżnia się spójną i bogatą dekoracją zewnętrznych elewacji oraz rozwiniętym układem przestrzennym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Kulm, red. J.Heise, Danzig 1887.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.